Një vështrim në lidhje me hadithin e dobët

Nov 02, 2013 Zani i Nalte Shkenca Islame, Studime 0

---

MA. Elton KARAJ

Universiteti Bedër

Shkenca e hadithit është me të vërtetë një fushë rreth së cilës është thënë shumë dhe janë bërë shumë studime. Si çdo shkencë tjetër, edhe kjo, është sistemuar hap pas hapi. Nga ana tjetër, ndërkohë që me idetë e reja dhe zhvillimin e metodologjisë çështjet janë sistemuar dhe ekuilibruar, në të njëjtën kohë kanë lindur edhe shumë mendime ekstreme, të cilat, në shumë raste, të çojnë në keqkuptime dhe keqinterpretime, madje ndonjëherë bëjnë që të humbim edhe një pjesë të pasurisë që kemi trashëguar prej Profetit Muhammed (s.a.u.s.) apo prej dijetarëve të mëdhenj, të cilët janë trashëgimtarët e profetëve.

Çështja e haditheve të dobët është pikërisht njëra prej tyre. Shumë njerëz e kanë folur, diskutuar dhe trajtuar këtë çështje. Ne do të mundohemi të paraqesim pikëpamjen e përgjithshme të ehli synetit (pasuesit e vërtetë të synetit profetik) në lidhje me temën në fjalë, me shpresën dhe lutjen që të sqarohen sadopak disa pika të keqkuptuara.

Shkenca e hadithit është me të vërtetë një fushë rreth së cilës është thënë shumë dhe janë bërë shumë studime. Si çdo shkencë tjetër, edhe kjo, është sistemuar hap pas hapi. Nga ana tjetër, ndërkohë që me idetë e reja dhe zhvillimin e metodologjisë çështjet janë sistemuar dhe ekuilibruar, në të njëjtën kohë kanë lindur edhe shumë mendime ekstreme, të cilat, në shumë raste, të çojnë në keqkuptime dhe keqinterpretime, madje ndonjëherë bëjnë që të humbim edhe një pjesë të pasurisë që kemi trashëguar prej Profetit Muhammed (s.a.u.s.), apo prej dijetarëve të mëdhenj, të cilët janë trashëgimtarët e profetëve.

Çështja e haditheve të dobët është pikërisht njëra prej tyre. Shumë njerëz e kanë folur, diskutuar dhe trajtuar këtë çështje. Ne do të mundohemi të paraqesim pikëpamjen e përgjithshme të ehli sunetit (pasuesit e vërtetë të sunetit profetik) në lidhje me temën në fjalë, me shpresën dhe lutjen që të sqarohen sadopak disa pika të keqkuptuara.

Përkufizimi i hadithit të dobët

Çdo hadith, i cili nuk përmban veçoritë e hadithit sahîh[1] ose hasen, është hadith i dobët (hadîth da’îf – حَدِيثٌ ضَعِيفٌ).[2] Sipas këtij përkufizimi, për të kuptuar më saktë se çfarë do të thotë hadith i dobët do të na duhet që në krye të mësojmë se ç’është hadithi sahih dhe ai hasen.

Hadithi Sahîh dhe kriteret e tij

Hadithi i transmetuar me një sened pa ndërprerje, transmetuesit e të cilit përmbajnë adlin dhe dabtin, dhe nuk është shâdhdh apo mual’lel, është quajtur sahîh (i saktë – حَدِيثٌ صَحِيحٌ).[3] Sipas kësaj, hadithi duhet të plotësojë kriteret e mëposhtme që të quhet i saktë.

1. Sened pa ndërprerje (إِسْنَادٌ غَيْرُ مَقْطُوعٍ): Sened ose isnad quhet zinxhiri që përmban emrat e personave, të cilët kanë transmetuar hadithin nga njëri tek tjetri duke nisur nga emri i sahabes së parë që e ka dëgjuar hadithin nga Profeti (s.a.u.s.). Nëse në këtë zinxhir ndodhen njëri pas tjetrit dy persona të cilët është e pamundur që të jenë takuar me njëri-tjetrin, atëherë do të thotë që në këtë varg mungon njëri prej transmetuesve, gjë që e bën atë të dobët. Senedi pa ndërprerje është ai varg i cili nuk ka një mangësi të tillë.
2. Adl dhe dabt (اَلْعَدْلُ وَالضَّبْطُ): Në shkencën e metodologjisë së hadithit, adl, që do të thotë “drejtësi”, është veçoria e cila e mban personin larg mëkateve dhe veprave që nuk i shkojnë vlerave njerëzore[4], dhe që e shtyn atë për në devotshmëri. Kurse veçoria dabt, që do të thotë “të kapësh e mbërthesh fort diçka”, përfaqëson aftësinë e një personi për të transmetuar një hadith në mënyrën më të përsosur, ashtu siç e ka dëgjuar nga paraardhësi i tij[5] e pa asnjë mangësi.
3. Shâdhdh (اَلشَّاذُّ): Quhet hadithi i përcjellë nga një transmetues i besueshëm, por që bie ndesh me ç’kanë transmetuar të tjerët.[6] Në këto raste, transmetuesi, megjithëse i besueshëm, ka mbetur i vetëm kundër gjithë të tjerëve. Kjo e bën hadithin të dobët.
4. Mual’lel (اَلْمُعَلَّلُ): Quhet hadithi, i cili ka një mangësi të fshehtë, megjithëse në pamje të parë duket sikur është i saktë.[7] Dallimin e këtyre mangësive mund ta bëjnë vetëm dijetarët e mirëfilltë të hadithit.

Hadith Hasen

Ky term, në mënyrë sistematike është futur nga imam Tirmidhîu (v. 279/892) në klasifikimin e haditheve, megjithëse është përdorur edhe përpara tij nga dijetarë të tjerë[8]. Hadithi, i cili nuk është shâdhdh ose mual’lel, senedi i tij është pa ndërprerje, transmetuesit përmbajnë veçorinë adl, por janë pak të lëkundur në dabt, quhet hasen (i mirë – حَدِيثٌ حَسَنٌ).[9]

Ky është një përkufizim i përgjithshëm. Rreth hadithit hasen janë bërë shumë përkufizime, të cilat mund t’i gjejmë në çdo libër metodologjie të hadithit (عُلُومُ الْحَدِيثِ). Këtu ia vlen të përmendim fjalën e Ibn Kethirit (v. 774 h./1373) rreth hadithit hasen, i cili thotë: Sipas xhumhûrit[10], hadithi hasen, si një element argumentimi, është në të njëjtin nivel me hadithin sahih.[11]

Kur quhet një hadith i dobët dhe cila është vlera e tij?

Së pari; duhet të theksojmë se hadith i dobët nuk do të thotë gjithmonë hadith i trilluar (hadîth meudû’ – حَدِيثٌ مَوْضُوعٌ). Kjo ide e gabuar është përhapur me të vërtetë shumë në botën islame kohët e fundit. Madje, hadithet e trilluara përbëjnë një pjesë shumë të vogël të haditheve. Hadithi i dobët ndahet në shumë lloje. Njëri prej tyre është ai i trilluari, ndaj të cilit dijetarët janë treguar shumë të kujdesshëm dhe kanë shkruar vepra ku i kanë përmbledhur këto transmetime.

Së dyti; nëse bëhet fjalë për një dobësi në hadith, kjo nuk ka lidhje me tekstin, por me zinxhirin e transmetuesve të tij. Këtë e thekson imam Neueuî (v. 676/1277), i cili thotë: “Kur sheh një hadith me sened të dobët, ti duhet të thuash vetëm që “ky hadith është përcjellë me një sened të dobët”. Nuk ke të drejtë të thuash që edhe teksti është i dobët për shkak të senedit”.[12] Më pas, Xhelâleddin Sujûtî (v. 911 h./1505) e analizon akoma më gjatë këtë temë. Kjo pikë është tepër e rëndësishme, sepse kur përdoret termi “i dobët” për një hadith, njerëzit mendojnë se hadithi në fjalë është plotësisht i pavlefshëm edhe nga ana kuptimore.

Në momentin që një nga kriteret e hadithit sahih nuk plotësohet, atëherë hadithi kalon automatikisht në kategorinë e haditheve të dobët. P.sh: Një nga kushtet e hadithit sahih ishte adli, siç thamë më sipër. Adli gjithashtu ka disa kritere. Nëse njëri prej tyre mungon, atëherë adli nuk plotësohet dhe hadithi mbetet i dobët. Kriteret e adlit janë këto: Të jesh mysliman, mosha e pubertitetit, të jesh i shëndoshë mendërisht, devotshmëria dhe murueti (fisnikëria).[13]

Ne do të trajtojmë vetëm murûetin, i cili është njëri prej këtyre kritereve.

Murûet, në shkencën e hadithit, do të thotë “të jetosh sipas virtyteve e zakoneve njerëzore, dhe të tregosh respekt ndaj tyre”.

Duke nisur nga ngrënia në mes të rrugës[14] e deri tek sjelljet si paturpshmëria, kërkimi i një pagese kundrejt mësimit të haditheve, mendjemadhësia, shakatë e tepërta ose talljet, etj, e dëmtojnë murûetin dhe të tillë persona nuk e plotësojnë këtë kriter.[15] Në bazë të kësaj nuk plotësohet as kriteri adl dhe si rezultat, transmetimi i personit në fjalë është i dobët.

Këtu trajtuam shkurtimisht një ndër shumë kriteret, që duhen plotësuar në mënyrë që një hadith të quhet sahih. Nëse vëmë re, e gjithë analiza bëhet rreth zinxhirit të hadithit, e jo rreth tekstit dhe përmbajtjes së tij. Pra, bëhet fjalë për një çështje teknike. Ndërkohë që zinxhiri mund të ketë një mangësi, ndoshta edhe të madhe, përmbajtja e hadithit mund të jetë e saktë. Nuk është e thënë, që një person, i cili flet shumë ose e tepron në shaka, të ketë transmetuar në mënyrë të pasaktë një hadith të Profetit (s.a.u.s.). Aq më tepër, që ne dimë mirë se Hz. Muhammedi (a.s), e ka thënë shumë qartë se si dënohet personi, i cili gabon në transmetime.[16] Për këtë arsye, transmetuesit janë treguar shumë të kujdesshëm në përcjelljen e haditheve. Madje Hz. Omeri (r.a.), gjatë kalifatit të tij, kur i ka dërguar sahabet në vende të ndryshme si mësues të fesë, i ka urdhëruar atyre që të mos transmetojnë shumë hadithe, sepse kishte mundësi që të gabonin në përcjellje dhe t’ia mësonin gabim njerëzve. Edhe ata janë treguar tepër të matur në këtë çështje.[17]

Edhe sikur një person të ketë gënjyer gjithë jetën ose lajmet që dëgjon, herë pas here t’i përcjellë ndryshe, jo domosdoshmërisht është e thënë që të ketë gënjyer edhe rreth haditheve të Profetit (a.s.), ose t’i ketë përcjellë ndryshe për ndryshe.[18] Kjo është një mundësi reale, të cilën na e vërteton fakti i mëposhtëm.

Ndonjëherë, një hadith i dobët mbështetet nga një hadith sahih ose hasen. Pra, megjithëse në zinxhirin e transmetuesve ndodhet një person i dobët, teksti i hadithit është i saktë. Ai person i gjykuar si i dobët në transmetim, në këtë rast hadithin e ka përcjellë pa asnjë mangësi.

Kur hadithi i dobët mbështetet nga një hadith tjetër i dobët, por senedet e tyre janë të ndryshëm, atëherë ky hadith kthehet në sahih ose hasen. Madje Neueuî thotë: “Nëse dy hadithe të dobët mbështesin njëri-tjetrin duke rënë ndesh me një hadith me isnad sahih, dhe nëse nuk ka mundësi t’i ndërthurim ata, atëherë merret për bazë teksti i haditheve të dobët që mbështesin njëri-tjetrin”[19].

Nga ana tjetër, duhet pasur edhe kujdes në këtë çështje, sepse shumë herë disa dijetarë të hadithit si Ibn el-Xheuzî (v. 597/1200), apo qoftë edhe Nâsiruddîn el-Albânî (v. 1420 h./1999)[20], i tregojnë transmetuesit tepër të dobët edhe për shkak të mangësive më të vogla. Për këtë arsye, Sujûtî (911 h./1505), ka bërë disa dallime prej librit el-Meudûâtu’l-Kubrâ të Ibn el-Xheuzîut dhe një pjesë të haditheve i ka përmbledhur në librin e tij el-Leâliu’l-Masnûa.[21]

Sipas këtyre, mund të themi, që ndër hadithet me sened të dobët, ndodhen qindra hadithe që janë sahih. Të gjitha këto fakte i kanë shtyrë dijetarët, që të mos tregohen indiferentë ndaj haditheve të dobët, përkundrazi, të tregohen të kujdesshëm ndaj shumë haditheve, të cilët megjithëse nga ana e senedit janë gjykuar si të dobët, nga ana kuptimore nuk bien ndesh me Kur’anin ose hadithet sahih.

Duhet të kemi parasysh që klasifikimi i haditheve në sahih, hasen, da’îf, muteuâtir, âhâd, etj., është bërë në bazë të zinxhirit të transmetuesve, jo në bazë të tekstit dhe përmbajtjes së tij. Atëherë edhe shprehja “hadith i dobët” nuk është gjithmonë e saktë, sepse në fakt, i dobët është zinxhiri i transmetimit dhe jo domosdoshmërisht teksti i hadithit. Por dijetarët, nga shprehja “hadith i dobët”, nënkuptojnë pikërisht kuptimin e fundit që përmendëm. Pra që zinxhiri i hadithit në fjalë është i dobët. Kurse teksti duhet analizuar. Kjo ka bërë që shumë dijetarë të mëdhenj, të përfshijnë në librat e tyre edhe shumë hadithe me sened të dobët. Një prej tyre është Ebu’l-Hâmid el-Gazzâlî (v. 505 h./1111), i cili për shkak të thellësisë që kishte në dije dhe të aktiviteteve, që ka bërë për të forcuar shkencat islame në periudhën e tij, është quajtur huxhxhetu’l-Islam (argumenti i Islamit). Imam Gazzâlî është autori i një kryevepre të titulluar “Ihjâu Ulûmi’d-Dîn” (Ringjallja e shkencave islame), ku një pjesë të konsiderueshme të haditheve e përbëjnë hadithet me sened të dobët.

Ku mund të përdoret hadithi i dobët?

Përpara Imam Tirmidhîut, hadithet ndaheshin në dy lloje: Sahîh dhe sakîm (i dobët). Por me ardhjen e Tirmidhîut, perceptimi i haditheve pësoi një ndryshim, sipas së cilit një hadith i ashtuquajtur “i dobët”, duke plotësuar disa kushte, kalon një gradë më sipër dhe quhet “hasen”, përkufizimin e të cilit e bëmë më parë.[22] Në këtë artikull nuk po trajtojmë hadithet e dobëta, të cilët kanë kaluar një gradë më sipër, duke u konvertuar në hasen; por ata rreth temave të këshillave, tregimeve, virtyteve të veprave të pranueshme, të cilët nuk kanë shpëtuar nga dobësia, duke kaluar në gradën hasen, por që njëkohësisht nuk janë aq të dobët sa të lihen mënjanë e të mos i kushtohet rëndësi[23]. Pra, njëkohësisht, nuk bëhet fjalë për hadithet rreth temave të atributeve të Allahut, tefsirit të Kur’anit[24], apo dispozitave të prera si hallalli dhe harami, etj.[25]

Rreth çështjes së përdorimit të haditheve të dobëta ka tri mendime kryesore:

a)    Hadithi i dobët nuk përdoret asnjëherë,

b)   Hadithi i dobët përdoret në çdo temë,

c)    Hadithi i dobët përdoret vetëm në temat e virtyteve të amelit (punës), bazuar në disa kritere, një pjesë e të cilave janë caktuar nga muhaddithi vigan, Ibn Haxher el-Askalânî. Dhe ne, duke lënë pas shpine dy ekstremitetet e para, do të flasim pikërisht për mendimin e tretë, të cilin e kanë pranuar pjesa më e madhe e dijetarëve. Kushtet që Ibn Haxher ka vendosur rreth marrjes në konsideratë të hadithit të dobët janë si më poshtë:

1 – Dobësia në hadith të mos jetë shumë e rëndë, si p.sh; të jetë përcjellë nga një transmetues gënjeshtar,

2 – Hadithi të përfshihet në një nga bazat themelore të transmetuara nga Kur’ani ose syneti,

3 – Të jemi në dijeni që hadithin e dobët po e përdorim si një masë paraprake dhe për këtë arsye ai nuk duhet të bjerë ndeshë me një argument më të fortë.[26]

Ndërkohë që nuk duhet të harrojmë një kusht të përgjithshëm të përmendur nga thuajse të gjithë dijetarët, sipas së cilit hadithi i dobët duhet të jetë rreth çështjeve të inkurajimeve për punë të mira dhe jo rreth dispozitave.

Ja dhe disa prej fjalëve të disa prej imamëve më të mëdhenj të hadithit dhe të fikhut (jurisprudencës islame):

Sufjân eth-Theurî (161 h./777) thotë kështu: “Vlerësimet nga kjo shkencë (hadithi) si hallalli dhe harami merrini vetëm nga dijetarë të aftë për të bërë dallimet midis shtesave dhe mangësive. Kurse hadithet rreth çështjeve të tjera mund t’i merrni edhe nga dijetarë të ndryshëm”.[27]

Imam Mundhirî (v. 656 h./1258): Dijetarët janë sjellë tolerantë në hadithet rreth inkurajimeve (tergîb dhe terhîb).[28]

Abdurrahman b. Mehdî (v. 198/813): Kur ne na vinte një hadith rreth hallallit, haramit dhe dispozitave, tregoheshim shumë të kujdesshëm, bënim kritikën e transmetuesve në zinxhir. Kurse në çështje si virtytet e veprave, sevapet, dënimet, mubahet dhe duatë tregoheshim tolerantë në zinxhir.

Hâkim en-Nisâbûrî (v. 405 h./1014) në veprën e tij Mustedrak thotë: Në kapitujt e duave hadithet do t’i transmetojmë sipas kritereve të Abdurrahman b. Mehdîut.

Hatîb el-Bagdâdî (v. 463 h./1071): Në çështjet që nuk ndryshonin dispozitat tregoheshim tolerantë në transmetues. Kurse në çështjet e rekâik (zbutëse të zemrave, çështjet, që të ndikojnë dhe të bëjnë më të ndjeshëm nga ana shpirtërore), edhe sikur të ndodhej ndonjë dispozitë përsëri tregoheshim tolerantë.[29]

Teprimi në këtë çështje

Jusuf Kardavi thotë: “Disa sûfî të paformuar e të cekët nuk ditën të ruajnë kufijtë dhe mjaftonte që një hadith të inkurajonte për bamirësi dhe të ndalonte nga të këqijat për ta transmetuar pa parë nëse është transmetim i saktë, i dobët apo i sajuar.”[30] Ky është një ekstremizëm dhe teprim pa vend, sepse hadithet sahih, hasen dhe ata të dobët ishin të mjaftueshëm në lidhje me këto çështje. Me këto hadithe ndonjëherë nuk janë ruajtur ekuilibrat dhe ka ndodhur ajo që thotë Kardavi ku veprat e dobishme, duke u lartësuar e lavdëruar nga hadithe të sajuar, e kanë tejkaluar vlerën e tyre dhe kanë zënë vendin e disa punëve akoma më të rëndësishme se to.[31] Kjo është me të vërtetë diçka e rrezikshme. Vetëm se duhet të themi që këtë gjë nuk e kanë bërë vetëm sufîtë e paformuar me shkencat themelore islame, por shumë njerëz të ndryshëm të pakujdesshëm.

Tirmidhîu na jep një kriter tjetër që e bën më të kuptueshme çështjen duke thënë: Një hadith i transmetuar nga një person i pranuar si i dobët për shkak se është i kritikuar (itiham), ose  nga se gabon shumë, nëse nuk dihet as nga të tjerët, atëherë nuk përdoret si argument.

Nga këtu kuptojmë se dijetarët nuk kanë transmetuar hadithe nga persona pa qenë të sigurt rreth aftësive të tyre transmetuese.

Disa dijetarë, me të vërtetë që tregohen tepër strikt dhe nuk i përdorin hadithet e dobëta, që janë brenda kritereve të transmetimit qoftë edhe për temat e inkurajimit. Kjo ndodh për shkak se ata i kanë quajtur hadithet rreth dispozitave përcaktuese të hallallit dhe të haramit, në të njëjtin nivel me ato të inkurajimit. Përfaqësuesit bashkëkohorë të këtij mendimi, mund të quhen Ahmed Muhammed Shâkir dhe Albânî, të cilët pak a shumë ecin në rrugën e Ibn Tejmijjes (v. 728 h./1328).[32]

Ibn Tejmijje dhe të tillë dijetarë janë të mendimit që shprehja e dijetarëve Ahmed b. Hanbel, Ibn Mehdî apo Ibn Mubârak, ku thonë që “në lidhje me hadithet e dobëta rreth çështjeve të virtyteve dhe të ngjashme me to, jemi treguar tolerantë në transmetimin e disa haditheve të dobëta”, kanë patur për qëllim hadithet hasen, të cilët nuk arrijnë gradën sahîh dhe jo hadithet, të cilët janë quajtur të dobët edhe pas Tirmidhîut, i cili e ka vendosur për herë të parë në mënyrë sistematike emërtimin e hadithit hasen.[33] Në fakt, këtu duket qartë, që Ibn Tejmijje mundohet t’i shpëtojë këta dijetarë, sipas këndvështrimit të tij, ndërkohë që pjesa më e madhe e dijetarëve të tjerë nuk i ka kuptuar në këtë mënyrë fjalët e imamëve.

Nga ana tjetër, nga një përgjigje që Ahmed b. Hanbel i ka dhënë djalit të tij dallohet qartë, që nga fjala “hadith i dobët” e imamit të nderuar, nënkuptohet pikërisht hadithi, i cili nuk i plotëson kushtet e të qenit argument i shëndoshë, d.m.th., nuk nënkuptohet as sahih dhe as hasen. Djali i tij e pyet imamin: “Nëse në një vend nuk ka mbetur asnjë person nga i cili të merret fetva përveç një dijetari hadithi, i cili nuk e bën dot dallimin midis hadithit sahih dhe atij sakîm dhe një dijetari i re’jit (dijetar që bazohet vetëm në arsyen e tij për të dhënë fetva), nga cilit prej tyre merret fetvaja? Ahmed b. Hanbel përgjigjet: Fetvaja merret nga dijetari i hadithit, sepse argumentimi me hadith të dobët është më parësor se ai me arsyetimin e një personi.[34] Nëse në këtë rast sakîm nuk do të kishte kuptimin “i dobët”, atëherë nuk do të bëhej fjalë për dallim nga ai sahihu.

Muhammed Auame thotë, që nëse Ahmed b. Hanbel do të kishte patur për qëllim hadithin e dobët në gradën hasen, atëherë nuk do të kishte kuptim të theksonte që hadithi i dobët në argumentim është më parësor se mendimi personal i dijetarit, sepse dihej nga të gjithë që hadithi në gradë hasen është i vlefshëm për argumentim.[35]

Ibn Tejmijje shton: Shprehja e dijetarëve “hadithet e dobëta mund të përdoren” nuk do të thotë që hadithet në fjalë mund të jenë argument për të vendosur vlerësimin e veprave si mustehab. Sepse edhe mustehabi është një dispozitë fetare (hukm) dhe mund të argumentohet vetëm me një argument të saktë. Hadithet e dobëta mund të përdoren vetëm si inkurajuese për vepra të vlerësuara si mustehab nga argumente sahih ose hasen.[36]

Ibn Tejmijje është më se i qartë në këtë vlerësim, vetëm se, kur analizohen mendimet e dijetarëve në përgjithësi, del si përfundim që nga hadithet e dobëta nuk nxirret gjykimi haram ose hallall, por gjykimet mendûb dhe mustehab janë të pranueshëm me argumentimin e këtyre haditheve.[37] Madje, dijetarët hanefi kur bëjnë përkufizimin e mustehabit nuk vendosin kusht kriterin, që argumenti të jetë prej hadithit sahih. Ashtu si mund të argumentohet me një hadith sahih apo hasen, mund të argumentohet edhe nga parapëlqimi i dijetarëve[38], sepse ata nuk flasin asnjëherë nga mendja e tyre, por të ushqyer nga ajetet kur’anore dhe hadithet e Hz. Pejgamberit (a.s). D.m.th., në këtë rast ata nuk vendosin një dispozitë nga qejfi dhe mendimet e tyre personale, por të bazuar në diçka që mund të jetë një shprehje e qartë e një hadithi ose një kuptim i paemërtuar, i cili ka qenë gjithnjë por nuk i është vendosur një përkufizim apo një emër. Ky është një mendim, i cili nuk duhet anashkaluar, përndryshe hedhim poshtë fjalë e vlera të mëdha të njerëzve viganë.

Lekneuî (v. 1304 h./1886) i jep kështu përgjigje argumentimit të Ibn Tejmijjes: Nëse kemi një hadith të dobët rreth vlerave të një vepre, që nuk përmban vlerësimin haram ose mekruh, atëherë është e lejuar që ky hadith të përdoret, madje është mustehab.

Në këtë rast, vlerësimi që jep ky hadith është midis mustehabit dhe mubahut. D.m.th., nëse veprohet sipas hadithit të dobët është mustehab, nëse braktiset është mubah. Pra, në asnjë prej këtyre dy rasteve nuk bëhet fjalë për haram ose mekruh. Ka vetëm shpresë për diçka pozitive dhe për një shpërblim. Për më tepër siguri është mirë të veprohet sipas hadithit.

Nëse bëhet fjalë për një vlerësim midis haramit dhe mustehabit, d.m.th., në rast se ameli (puna) veprohet është haram, dhe në rast se braktiset, braktiset mustehabi, atëherë është më mirë që kjo vepër të mos kryhet.

Nëse është midis mekruhut dhe mustehabit, gjendja duhet të analizohet mirë, sepse në këtë rast, nëse vepra kryhet, bëhet një mekruh dhe nëse nuk kryhet, braktiset një mustehab. Nëse mekruhu i mundshëm është i fortë dhe mustehabi i dobët, atëherë nuk veprohet; nëse mekruhu është i dobët e mustehabi i fortë, atëherë duhet të tregohemi akoma më të kujdesshëm.

Nëse niveli i mekruhut dhe mustehabit është i njëjtë, atëherë është mustehab të kryhet vepra në fjalë. Sepse mubahët kthehen në mustehab me anë të nijetit, kurse të veprosh me një të dobët, që ka dyshimin e mustehabit është më mirë.[39] Kjo analizë e imam Lekneuîut është më se sqaruese në këtë çështje.

Imam Shâfiî (v. 204 h./820) është i mendimit se, nëse hadithi mursel (hadith i dobët për shkak të ndërprerjes në zinxhir[40]), mbështetet nga një hadith i dobët musned (pa ndërprerje në zinxhir), me fjalën e një sahabiu, ose me fetvanë paralele të dijetarëve, atëherë ky hadith i dobët mund të përdoret dhe të veprohet sipas tij.[41] Këtu imam Shâfiî na thotë që ndonjëherë hadithi i dobët, mund të përdoret edhe si vlerësues në dispozita (ahkâm). Duhet pasur parasysh që në këto raste, nuk bëhet fjalë për argumentimin e një hadithi të dobët të vetëm, por për argumentimin e një grupi hadithesh.

Në lidhje me këtë, mund të themi që dijetarët janë të mendimit, që duke ruajtur kriteret e përmendura më poshtë, hadithi i dobët, mund të përdoret edhe në dispozita (ahkam):

1 – Veprohet me hadithet e dobët të mbështetur nga hadithe ose argumente të tjerë,

2 – Veprohet me hadithet, transmetimi i të cilëve është i dobët, por që umeti ka vepruar gjithnjë sipas tyre,

3 – Nëse është parandaluese për të rënë në gabime, atëherë mund të veprohet sipas hadithit të dobët,

4 – Nëse nuk ndodhet asnjë hadith përveç hadithit të dobët, atëherë braktiset mendimi personal i dijetarëve dhe veprohet sipas hadithit,

5 – Veprohet me hadithin mursel.[42]

Disa shembuj

1. اِخْتِلَافُ أُمَّتِي رَحْمَةٌ “Dallimet (në mendime e praktikë) të umetit tim janë mëshirë”. Ky hadith është transmetuar nga dijetarë të hadithit si Nasru’l-Makdisî, Bejhâkî, Halîmî, Imâmu’l-Haramejn, Hattâbî, etj, por asnjë nuk paraqet një sened që t’i përkasë hadithit në fjalë. Megjithatë, ky hadith është pranuar dhe vlerësuar shumë. Imam Sujûtî bën këtë analizë në lidhje me zinxhirin e këtij hadithi: “Me shumë mundësi, në fillim ky hadith është transmetuar me një sened të shëndoshë në ndonjë nga librat e hafizave të hadithit, por libri në fjalë nuk ka arritur deri në ditët e sotme”. Sujûtî do të thotë, që ka disa hadithe, të cilët janë me të vërtetë të njohur nga të gjithë, për këtë arsye, dijetarët nuk kanë ndjerë nevojën që të përmendin senedin e tij. Kur dijetarët e mëvonshëm kanë konstatuar, që zinxhiri i këtij hadithi nuk ndodhet, atëherë e kanë vlerësuar atë si të dobët.

Është një realitet që shumë kryevepra kanë humbur nëpër fatkeqësitë historike si djegie të bibliotekave gjigande, etj.

1. لَوْلَاكَ لَمَا خَلَقْتُ الْأَفْلَاكَ “Po mos të ishe ti, nuk do ta kisha krijuar gjithësinë”. Ky hadith nuk e ka një sened. Ali el-Kârî, në fund të analizës së tij në lidhje me hadithin në fjalë thotë që nga ana kuptimore është i saktë.

Kuptimi i tij mund të mendohet në këtë mënyrë: “Krijimi i botëve vetëm me ardhjen tënde fiton kuptimin e tij të vërtetë. Nëse janë krijuar botë të tilla, atëherë edhe ti duhet të jesh, duhet të jesh si shpjeguesi dhe mësuesi i gjithçkaje, përndryshe kuptimi i tyre dhe i këtij libri (Kur’anit) nuk ka për t’u kuptuar asnjëherë”. D.m.th., për një libër dhe një botë të tillë duhet një profet i tillë.

1. مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ “Kush njeh veten e tij, ka njohur Zotin e tij”. Edhe ky hadith është vlerësuar si i saktë nga ana kuptimore.[43]

Mund ta vlerësojmë në dy mënyra:

a)    Nëse njeriu njeh veten e tij, ai do të shohë disa prej atributeve të Allahut, që janë të pasqyruara tek vetja e tij: mëshira, dashuria, dija, etj. Këto do jenë disa pika ndihmëse për ta njohur më tepër Krijuesin, i Cili këto atribute i ka në gradën e pafundësisë.

b)   Kur njeriu të kuptojë se sa i dobët është dhe që ka nevojë të mbështetet tek një i plotfuqishëm, atëherë do t’i hyjë udhës për ta gjetur të Plotfuqishmin. Në këtë mënyrë ai do ta njohë Krijuesin e tij.

Këto janë dy prej shumë komenteve që janë bërë rreth këtij hadithi.

Nga këto analiza të shkurtra kuptojmë, që dijetarët më të kujdesshëm në vlerësime, pasi shprehin që transmetimet janë të dobëta, nuk e kanë lënë umetin edhe pa përfituar prej komenteve të dobishme që dalin prej këtyre haditheve. Gjë që duhet vlerësuar me të vërtetë.[44]

Përfundim

Si përfundim, megjithëse ndonjëri mund të kundërshtojë, duhet pranuar që dijetarët, duke u bazuar në kriteret e mësipërme, e kanë pranuar përdorimin e hadithit të dobët në tema të kufizuara, në vartësi të nivelit të dobësisë së tij. Prej tyre mund të përmendim Ibn Humâmin (v. 861 h./1457), Ebû Dâvûdin (v. 275 h./889), Neueuîun, Ali el-Kârîun (1014/1605), Ibn Haxherin, Sujûtîun dhe pa dyshim imamët më të mëdhenj të të gjitha kohërave, ata të padiskutueshmit, që janë imamët e katër medh’hebeve me në krye Imam Adhamin (Imami më i Madh) Ebû Hanîfen (v. 150 h./767), Imam Mâlikun (v. 179 h./709), Ahmed b. Hanbelin (v. 241 h./855) dhe Imam Shâfiîun.

Nga të gjitha këto që u munduam të pasqyrojmë në këtë shkrim themi se arrihet në disa përfundime të qarta, të cilat mund t’i radhisim si më poshtë:

1 – Hadith i dobët nuk do të thotë hadith i sajuar.

2 – Nëse bëhet fjalë për hadith të dobët, ky është një vlerësim në bazë të zinxhirit të transmetuesve dhe jo të tekstit.

3 – Xhumhuri (shumica e dijetarëve) ka lejuar, që një pjesë e haditheve të dobët, që i plotësojnë disa kushte, të transmetohen dhe të përdoren në çështje si ato të virtyteve të veprave, por gjithashtu edhe si vendosës i dispozitës mustehab, mubah ose mekruh.

4 – Megjithatë, hadithet e dobët sipas të cilëve mund të veprojmë nuk përcaktohen nga njerëz të thjeshtë, por nga dijetarë të formuar në këto fusha.

Allahu di gjithçka më së miri![45]

 

---