BEDIUZZAMAN SAID NURSI, MREKULLIA E KOHËS

Jan 30, 2023 Zani i Nalte Studime 0

---

nga  Dorian Demetja

Bediuzzaman Said Nursi ishte dijetar i një kalibri të lartë me origjinë kurde, lindur më 1878 në Turqinë Lindore. Ai jetoi në dekadat e fundit të Perandorisë Osmane, përjetoi rrëzimin dhe copëtimin e saj pas Luftës së Parë Botërore, si dhe jetoi edhe 37 vjet pas formimit të Republikës Turke më 1923. Të qenët gjatë gjithë jetës dhe misionit të tij si një person me gradë të lartë shpirtërore, ishte rezultat i të vepruarit në përputhje me Kur’anin e Sunetin, si dhe të respektimit të arsyes e logjikës. Ai i qëndroi besnik kauzës së tij me aq fisnikëri, saqë nuk kërkonte asgjë tjetër, përveç mundësisë për të plotësuar nevojat minimale për mbijetesë. Shumë botime dhe konferenca i janë kushtuar cilësive të dallueshme të Bediuzzamanit, si devotshmëria ndaj idealeve të larta, perceptimi i tij i thellë për botën e sotme, thjeshtësia, humanizmi gjithëpërfshirës, besnikëria ndaj shokëve të tij, dëlirësia, modestia, përulësia dhe mjaftueshmëria me pak.

Bediuzzaman Said Nursi gjatë gjithë jetës është ndeshur me sprova nga më të vështirat, kjo për arsye se ai u ballafaqua dhe u përpoq të ndeshej me anarkinë, e cila bazohej në mosbesim dhe ateizëm, duke e përkufizuar atë si problemin më domethënës që kishte nevojë të zgjidhej urgjentisht. Ai jetoi në një kohë, kur një pjesë e mirë e njerëzimit ishte zhytur në ateizëm, për shkak të abuzimit me shkencën e filozofinë, dhe kur truri shpëlahej me komunizëm. Ai urrente mosbesimin, tiraninë dhe largimin nga feja, ndaj edhe luftoi fort kundër despotizmit. Ai thotë: “Para meje është një zjarr i madh. Flakët e tij po arrijnë në kupë të qiellit. Në atë zjarr po më digjet fëmija im, besimi më ka marrë flakë. Po vrapoj që ta shuaj atë zjarr dhe të shpëtoj besimin. Dikush ma pengon këmbën në rrugë, ç’rëndeësi ka? Përballë këtij zjarri të madh, a ka vlerë kjo ngjarje e vogël?! Mendime të cunguara! Pikëpamje të ngushta!…”[1]

Bediuzzamani analizoi tre faktorë madhorë që kishin të bënin me thelbin e problemeve të atëhershme, por që mbetën të tillë edhe në kohën tonë: Injoranca në sensin e indiferencës ndaj Zotit dhe Profetit, varfëria dhe përçarja shoqërore. Bediuzzaman ia kushtoi jetën luftës ndaj këtij virusi fatal. Në syrin e tij, shpresa e shpëtimit për umetin do të ishte e kotë, përderisa ideologjitë e rreme e të devijuara do të mbizotëronin dhe derisa shoqëria të mos ndriçohej me dritën e të mësuarit, dijes dhe mendimit sistematik. Ai i frymëzoi brezat e rinj me sihariqin e rilindjes dhe i udhëhoqi ata drejt shtigjeve që të shpinin te mendimi islam. Ai gjithmonë i referohej dijes dhe aktivizimit të mendjes, punonte shumë për lindjen e një shoqërie të përsosur e të shëndoshë. Për arritjen e një ideali të tillë, Bediuzzamani mendonte se edukimi përbënte udhërrëfyesin kryesor, tek i cili do të përfshiheshin xhamitë, shkollat, garnizonet, rrugët, këndet e lojërave, madje edhe burgjet.

Bediuzzamani shkroi shumë libra, por në fokus ishin veprat e titulluara “Risale-i Nur” (Mesazhet e Dritës). Ato janë fryt i përpjekjeve serioze, të cilat shpjegojnë dhe i paraqesin njeriut të sotëm parimet bazë të besimit dhe të vërtetat e Kur’anit. Vetë Bediuzzamani në një ligjëratë u shpreh: “Tani unë e shoh qartë se pjesa më e madhe e jetës sime është komanduar e drejtuar jashtë aftësisë së perceptimit tim, që do të nxirrte këto mesazhe për t’i shërbyer çështjes së Kur’anit, thua se e gjithë jeta ime si studiues, të kishte kaluar në parapërgatitjen për këto shkrime, të cilat demonstrojnë mrekullinë e Kur’anit.”[2]

Në shekujt e XIX-të dhe XX-të, sulmet ndaj themeleve të besimit të ndërmarra nga materialistët, ateistët e të tjerët, në emër të shkencës e progresit, e bënë Bediuzzamanin që të kuptonte nevojën urgjente e themelore, e cila konsistonte në ruajtjen dhe forcimin e besimit. Metoda e tij analizon besimin e mosbesimin dhe demonstron përmes argumenteve të qarta logjike se, duke ndjekur metodën e Kur’anit, jo vetëm që është e mundur t’i provosh në mënyrë të arsyeshme të gjitha të vërtetat e besimit, por demonstron gjithashtu, se këto të vërteta kanë të vetmin shpjegim racional për ekzistencën, njeriun dhe universin. Me këtë metodë që zhvilloi, Bediuzzamani i shpjegoi të vërtetat e besimit me një gjuhë që mund të kuptohet nga njerëzit e të gjitha shtresave, duke paraqitur unitetin e mendjes, zemrës dhe ndjenjave. Kështu, duke ndërthurur teologjinë, misticizmin dhe shkencat pozitive, ai paraqiti një perspektivë krejt të re dhe synoi të eliminonte ndarjen e shkollës, medresesë dhe teqesë. Veprat e tij janë lexuar vazhdimisht me mjaft kujdes, me ndjenja të sinqerta vlerësimi dhe do të vazhdojnë të jenë të një rëndësie të veçantë sa më shumë që kalon koha.

Bediuzzamani besoi se burimi, shkaku i problemeve të njeriut në kohën e sotme me të cilat përballej bota islame, do të mund të kurohej, në mënyrë të veçantë, vetëm nëpërmjet përtëritjes së besimit. Kështu, Bediuzzamani u ktheu shpinën politikave të kohës dhe ia kushtoi të gjithë përpjekjen e tij këtij qëllimi. Me njohjen e thellë të shkencave fetare dhe moderne, rruga e re për tek e vërteta, që Bediuzzamani hapi me veprat e “Risale-i Nurit”, ishte aq e suksesshme në ruajtjen dhe forcimin e besimit, saqë ai u pranua nga shumë personalitete të ishte ripërtëritësi i fesë, premtuar nga Profeti Muhamed (a.s.) se do të vinte në çdo shekull në hadithin e mirënjohur: “Pa dyshim që Allahu do t’i dërgojë këtij umeti në çdo fillim shekulli një muxheddid, i cili do të ripërtërijë çështjet e fesë.”[3]

 

JETËSHKRIMI I BEDIUZZAMAN SAID NURSI’së

Said Nursiu lindi në vitin 1878 (1293 Rumi dhe 1295 Hixhri) në një familje të thjeshtë, në fshatin Nurs[4], nënprefektura Hizan e qytetit Bitlis, një nga qytetet e hershëm të Anadollit. Duke qenë se kishte lindur në fshatin Nurs, ai thirrej Said Nursi, pra “Saidi nga fshati Nurs”. Kjo, sepse në atë kohë nuk kishte mbiemra dhe njerëzit përmendeshin ose me emrat e baballarëve ose në bazë të disa cilësive. Pas formimit të Republikës së Turqisë, atij i është dhënë mbiemri “Okur”, mbiemër ky që nuk është përdorur. Gjithashtu, duke qenë me origjinë kurde, ai është njohur edhe me llagapin Said-i Kurdi. Nënën e Saidit e quanin Nurije, kurse babanë, Mirza. Saidi ishte i katërti prej shtatë fëmijëve. Dy më të mëdhenjtë ishin vajza, Durrije dhe Hanëm, pastaj erdhi në jetë vëllai i tij më i madh, Abdullahu. Saidi u pasua edhe nga dy djem të tjerë, Mehmedi dhe Abdulmexhidi, si dhe në fund erdhi një vajzë në familjen e tyre që quhej Merxhan. Prindërit e Saidit ishin njerëz shumë të devotshëm dhe të virtytshëm. Babai i tij Mirza, vdiq në vitin 1920, kurse e ëma, Nurija, vdiq gjatë luftës së Parë Botërore dhe të dy gjenden të varrosur në fshatin Nurs. Në vitet e mëvonshme, Saidi Nursi, për ta, do të thoshte: “Nga nëna ime mësova mëshirën dhe dhembshurinë, kurse nga babai im mësova rregullin dhe disiplinën.”[5]

 

PERIUDHA E SAIDIT TË VJETËR (1878-1918)

Është me rëndësi të theksohet se këtë emërtim e ka përdorur vetë Bediuzzamani në veprat e tij, duke e quajtur periudhën e parë të jetës “Saidi i Vjetër”. Periudhën e dytë të jetës së tij e ka emërtuar “Saidi i Ri”, ndërsa dhjetë vitet e fundit të jetës i ka quajtur “Saidi i Tretë”.

Ditët e fëmijërisë, deri në moshën 9 – vjeçare, Saidi i ka kaluar pranë familjes. Vëllai i tij, Abdullahu, ishte jashtë qytetit me studime. Kur krahasonte vëllain me shokët e tjerë, Saidi shikonte se si studimet e kishin kompletuar atë me dituri dhe me disa cilësi të bukura. Epërsia e vëllait e vetëkuptueshme, zgjoi te Saidi një dëshirë të fortë dhe një zell të madh për studime. Për arsye se në fshat nuk kishte ndonjë medrese, ai mësimin e përgatiste vetë, për t’ia treguar vëllait që vinte një herë në javë në shtëpi, për të vizituar prindërit. Saidi i vogël ishte ambicioz e këmbëngulës deri në fund për të kryer detyrat. Ai i kapërcente me guxim pengesat e vështirësitë dhe karakterizohej nga një shpirt luftarak. Jo pak herë kapej me shokët e tij, po ashtu edhe me ata më të mëdhenj. Por kjo nuk buronte nga ndonjë e metë, por ngaqë shpirti i tij i madh, akoma nuk po gjente një rrugë dhe mënyrë për të shprehur vetveten. Le të shohim se si në vitet e mëvonshme Bediuzzamani e përshkruan veten e tij në këtë moshë: “Kur isha dhjetë vjeç, kisha një krenari të madhe brenda vetes sime, gjë e cila ndonjëherë mori formën e mburrjes dhe të vetëlavdërimit. Megjithëse unë vetë nuk doja, merrja pamjen e dikujt që ndërmerrte ndonjë vepër të madhe dhe të ndonjë akti të madh heroizmi. Unë thosha me vete: Ti nuk vlen asnjë grosh, cila është arsyeja për këtë mburrje e vetëlavdërim të tepërt, veçanërisht kur ajo vinte te guximi?! Unë nuk e dija dhe çuditesha për këtë. Pastaj, para një ose dy muajsh (viti 1944), pyetja mori përgjigje: ‘Risale-i Nuri’ (vepra e tij Mesazhet e Dritës) po e bënte veten të ndihej para se të shkruhej: Megjithëse ti ishe një bërthamë si një ashkël e zakonshme druri, ti kishe një parandjenjë të atyre frutave të Parajsës, sikur ato të ishin në të vërtetë prona jote dhe mburreshe e lavdëroje veten tënde.”[6]

Një herë, në një ditë dimri, pa në ëndërr Ditën e Kiametit dhe ringjalljen që po ndodhte. Saidi ndjeu një dëshirë për të vizituar profetin Muhamed (a.s.) Ndërsa ishte kureshtar dhe donte të dinte se si do të mund ta arrinte këtë, mendoi që të shkonte e të ulej pranë Urës së Siratit, sepse të gjithë do të kalonin sipër saj. Kur Profeti (a.s.) do të jetë duke kaluar, mendoi ai, unë do ta takoj dhe do t’i puth dorën. Prandaj, ai shkoi dhe u ul pranë Urës dhe atje u takua me të gjithë Profetët dhe ua puthi duart. Më në fund, profeti Muhamed (a.s.) erdhi. Saidi ia puthi dorën dhe kërkoi dituri prej tij. Profeti i tha: “Dituria e Kur’anit do të të jepet ty, me kusht që ti të mos u bësh pyetje asnjërit prej umetit tim”.

 

Në rrugën drejt diturisë

Zelli i madh që kishte Saidi për dituri, e shtyu atë të merrte leje nga i ati dhe të vazhdojë studimet në krahina të ndryshme të vendit. Në fillim, në vitin 1886 shkon në Medresenë e mësuesit Muhamed Emini. Prej aty shkon në Medresenë e njohur të Hasan Veliut dhe pastaj në Medresenë Tag, në të cilat qëndron pak kohë. Saidi i kuptonte mësimet shumë shpejt, mirëpo mësuesit e tij nuk dëshironin që të kapërcente mësimet dhe kjo gjendje bëri që ai të ndryshojë shpesh mësuesit. Në kërkim të një medreseje të përshtatshme për veten, Saidi shkon në Bejazid të qytetit Erzurum, ku studimet e tij do të thelloheshin më tepër. Deri në këtë kohë, ai kishte studiuar rregullat e gramatikës dhe të sintaksës arabe. Në Bajezid, Saidi i kreu studimet te mësuesi Mehmet Xhelal Efendiu. Ai i mbaron aty studimet në vitin 1892 mbi themelet dhe përmbledhjet e shkencave të fesë për 3 muaj pa ndërprerje, ku nëpër medrese zgjasnin me periudha të gjata. Ishte zhytur aq shumë në mësime, saqë nuk merrej fare me jetën e përditshme. Mënyra e leximit të këtyre librave prej tij, është një rinovim për metodikën e medreseve, sepse në ato kohë, nxënësit i mësonin librat që i jepte shkolla fjalë për fjalë nga mësuesit, metodikë e cila zgjaste 15 vjet.  Kurse metoda e Saidit ishte që brenda disa mësimeve, nxënësi të mësojë nga mësuesit çelësin e të gjithë librave, pastaj me punën e tij të plotësojë dijet e veta. Kështu, arsimi edhe do të ecë shpejt, edhe nxënësit do t’i shtohet besimi te vetja. Reforma metodike e Saidit që në moshën 14-vjeçare, do ta ndiqte atë për gjatë gjithë jetës. Kjo metodë e jashtëzakonshme e tij, do të përbënte hallkën e parë të zinxhirit të mirësive që do të hidhte themelet e një ideali të së ardhmes. Pasi mori diplomën në Medresenë e Mehmet Xhelal Efendiut, ai vazhdoi rrugën në kërkimin e mëtejshëm të diturisë. Saidi shkoi në qytetin Shirvan, ku studionte vëllai i tij, Abdullahu, i cili e pyeti Saidin se ku kishte qenë e çfarë kishte mësuar dhe, për të provuar diturinë e tij, i bëri pyetje të ndryshme. Abdullahu kur e provoi vëllain e vet, u çudit jashtëzakonisht shumë kur pa se në ç’nivel ishte ngjitur Saidi dhe, megjithëse para tetë muajsh ai kishte qenë nxënësi i tij, që nga ai çast e pranoi Saidin si mësuesin e vet.

 

Marrja e epitetit “Bediuzzaman”

Po në vitin 1892, pasi qëndroi për një kohë të shkurtër pranë vëllait të tij Abdullahut, Saidi shkoi në qytetin Siirt. Aty hyri në Medresenë e mësuesit dhe dijetarit të njohur të zonës, Fet’hullahut. Ai, për çdo libër që e pyeste Saidin, përballej me të njëjtën përgjigje “e kam përfunduar”. Mësuesi mbeti i mahnitur dhe s’mund ta besonte se si ka mundësi që të mbarohen të gjitha këto libra për një kohë kaq të shkurtër. Me këtë rast, mësuesi i tha Saidit: “S’ka dyshim se ti zotëron një zgjuarsi gjeniale, por ta provojmë se si je në kujtesë. Ta shohim a do të mundesh të mbash mend me dy lexime disa rreshta nga ‘Makamati Harije’!”[7]. Saidi me një të lexuar të një faqeje të librit, e mësonte atë përmendësh. Mësuesi Fet’hullah, duke shprehur habinë e tij tha: “Të gjenden të dyja bashkë, inteligjenca me kujtesën, në një mënyrë tepër të zhvilluar tek një person i vetëm, është vërtetë e rrallë!”. Saidi gjatë qëndrimit në medresenë e tij, mësoi përmendësh librin “Xhem’ul-Xheuami”[8] për një javë, me dy orë punë në ditë. Pas kësaj, mësuesi Fet’hullah shkruan në arabisht këto fjalë mbi libër: “Të gjithë librin Xhem’ul-Xheuami e mësoi përmendësh brenda një jave.”

Kjo ngjarje dhe fama e tij u përhap shumë. Dijetari Fet’hullah njoftoi dijetarët më të shquar të zonës: “Në medresenë tonë ka ardhur një nxënës shumë i ri. Për çfarëdo që ta pyes, më jep përgjigje menjëherë. Është për t’u çuditur që në këtë moshë ka këtë logjikë dhe kujtesë!”. Pas kësaj, dijetarët vendosën ta thërrasin Saidin për ta provuar. Ata morën përgjigjet e të gjitha pyetjeve të tyre pa asnjë mëdyshje në çdo fushë të fesë. Saidi përgjigjej duke shikuar mësuesin e tij, sikur po i lexonte nga libri. Dijetarët u përballen me një të ri gjenial, të cilët e vlerësuan dhe e respektuan jashtëzakonisht. Kështu, dijetarët i japin Saidit epitetin “Bediuzzaman” (Mrekullia e kohës). Por fillimisht këtë epitet ia ka dhënë mësuesi i tij, Fet’hullahu.

Ndërsa në një vepër të mëvonshme Saidi ka shkruar: “Unë tani e kuptoj se emri Bediuzzaman, i cili m’u dha para shumë viteve, megjithëse nuk isha i denjë për të, nuk ishte i imi askund. Më saktë, ai ishte një emër i ‘Risale-i Nurit’. Ai i ishte bashkëngjitur interpretuesit të dukshëm të ‘Risale-i Nurit’ përkohësisht si një besim, amanet.”.[9]

                                       

Rinia e Bediuzzamanit në Bitlis dhe Van

Kur Bediuzzamani shkoi në qytetin e Bitlisit, u miqësua shumë me prefektin e qytetit, Omer Pashain. Megjithëse në moshë të re, prefekti vuri re te Bediuzzamani një inteligjencë të jashtëzakonshme dhe virtyte shumë të bukura. Për këtë arsye, ai kërkoi prej Bediuzzamani të banojë në shtëpinë e tij dhe të merret me studime. Bediuzzamani qëndroi aty afërsisht 2 vjet dhe studioi shumë nga shkencat bashkëkohore, duke konstatuar njëkohësisht armët e armiqve që sulmojnë fenë me futjen e dyshimeve. Kështu, ai brenda 2 viteve mësoi përmendësh 40 libra, të cilat përbëheshin nga komentet e Kur’anit, librat e filozofisë islame, librat e shkencave të ndryshme, gramatikë, morfologji, logjikë, etj.

Bashkëshortja e Omer Pashës kishte vdekur dhe ai kishte gjashtë vajza. Në një vepër të mëvonshme, Bediuzzamani do të shprehet: “Kur isha rreth 20 vjeç, unë qëndrova për 2 vjet në banesën e prefektit të Bitlisit, Omer Pasha, me insistimin e tij dhe për shkak të respektit të tij për dijen. Ai kishte gjashtë vajza. Tre prej tyre ishin të vogla dhe tri të tjerat të mëdha. Megjithëse unë qëndrova në të njëjtën shtëpi me to për 2 vjet, nuk mund t’i dalloja dot nga njëra-tjetra tri të mëdhatë. Unë u jepja shumë pak vëmendje, si do të kisha mundur?! Një i ditur erdhi e qëndroi bashkë me mua si mysafir. Brenda dy ditëve i njohu ato, si dhe mundi t’i dallonte njërën nga tjetra. Ato ishin të gjitha të ngatërruara në syrin tim, dhe ai më pyeti: ‘Përse nuk i shikon ato?’ Unë iu përgjigja: ‘Ruajtja e dinjitetit të dijes nuk më lejon t’i shoh ato’.”[10]

Në të njëjtën periudhë, filloi të mësojë përmendësh Kur’anin, duke lexuar nga 40 faqe në ditë dhe duke mësuar pjesën më të madhe të tij, por pastaj e ndërpreu për dy arsye: E para, ishte se e quante mungesë respekti leximin e shpejtë të Kur’anit, dhe e dyta, ishte i mendimit se nevojë e domosdoshme është kuptimi dhe të vërtetat e Kur’anit, sesa mësimi përmendësh i tij. Për këto arsye u përqendrua te librat në fushat e fesë islame dhe të shkencave të tjera që përmendëm më sipër, që t’i përdorë ato si çelës për të vërtetat e Kur’anit Famëlartë, që iu bë udhërrëfyes e mësues i tij.     

Kur në vitin 1897, Bediuzzamani mori një ftesë nga prefekti i Vanit, Hasan Pasha, lë Bitlisin për të shkuar në qytetin e Vanit. Saidi qëndroi aty duke studiuar e dhënë mësim në Medresenë Horhor, si dhe duke rendur mes fiseve të zonës si një pajtues dhe burrë feje. Ai punonte me klanet dhe grupimet e kohës, duke i shtyrë ata që t’i hidhnin pas armiqësitë që kishin mes tyre dhe të pajtoheshin e të gjenin paqe me njëri-tjetrin. Këta njerëz nuk kishin mundur t’i pajtonin në atë kohë as organet shtetërore. Kur ishte në Van, Saidi qëndroi në fillim me prefektin, Hasan Pashën. Kur ky u largua, në vend të tij si prefekt i Vanit erdhi Tahir Pashë Shkodrani[11]. Me dëshirën e prefektit, Bediuzzamani qëndroi për një kohë të gjatë në banesën e tij. Tahir Pasha ishte dashamirës i dijetarëve dhe ndiqte me pasion zhvillimet e reja në shkencat moderne, për këtë, kishte formuar edhe një bibliotekë të pasur. Me lajmet dhe të rejat e vazhdueshme që i sillte Tahir Pasha në lidhje me ngjarjet në Evropë, Saidi përfitoi shumë. Tahir Pasha ishte zyrtari i parë shtetëror që kuptoi talentin e madh dhe potencialin e Bediuzzamanit dhe vazhdoi ta inkurajonte e ta mbështeste atë, deri kur ndërroi jetë më 1913.

Duke qëndruar në banesën e prefektit, Tahir Pashës, Bediuzzamani pati rastin të përzihej me zyrtarët e qeverisë dhe të fillojë të lexojë gazetat e revistat që siguroheshin në zyrën e prefektit, veçanërisht artikujt që kishin të bënin me Islamin dhe botën islame. Një ditë, Tahir Pasha i tregoi një artikull, ku një sekretar britanik për kolonitë kishte thënë në një gazetë: “…Sa kohë që myslimanët kanë Kur’anin, ne jemi të paaftë dhe të pafuqishëm që t’i sundojmë. Ne, ose duhet ta marrim atë prej tyre, ose t’i bëjmë ata ta humbasin dashurinë ndaj tij.” Kërcënimet e qarta të sekretarit kolonial britanik ndaj Kur’anit dhe botës islame, shkaktuan zemërim dhe një revolucion në idetë e Bediuzzamanit, i cili deklaroi: “Unë do të provoj dhe do të demonstroj për botën se, Kur’ani është një diell i pavdekshëm dhe i pashuar!”[12]

Pasi fitoi njohuri të shumta për çështjet dhe problemet me të cilat përballej shoqëria osmane dhe bota islame në përgjithësi, ai kuptoi se forma tradicionale e teologjisë islame nuk mjaftonte për t’iu përgjigjur dyshimeve që ishin ngritur lidhur me Islamin, dhe se studimi i shkencave natyrore e shoqërore ishte i domosdoshëm. Prandaj, duke përfituar nga lehtësitë, ai filloi vetë studimin e tyre, duke shtuar edhe 50 libra të tjerë në memorien e tij, kryesisht në fushat e historisë, gjeografisë, matematikës, gjeologjisë, fizikës, kimisë, astronomisë dhe filozofisë. Studimi i shkencave të ndryshme nga Bediuzzamani, duhet të shihet në kontekstin e rritjes së influencës perëndimore ndaj Perandorinë Osmane në fundin e shekullit të ’19 dhe në fillimin e shekullit të ’20, si dhe të sulmeve që i bëheshin Kur’anit e Islamit në emër të shkencës e materializmit, si dhe filozofisë pozitiviste në veçanti. Ai studim, ndër të tjera, ishte me qëllim për t’iu përgjigjur sulmeve.

Në një vend në veprat e tij, Bediuzzamani thotë: “Kur isha i ri, duke qëndruar në banesën e Tahir Pashait në Van, i cili vetë më pati caktuar një dhomë, çdo natë para se të flija, dy orë e gjysmë i kaloja duke përsëritur librat që kisha mësuar përmendësh. Në këtë kohë, kam ditur përmendësh 90 libra. Për tre muaj mbaroja përsëritjen, duke punuar nga tre orë në natë. Vëllezër, e falënderoj shumë Allahun e Madhëruar që më dhuroi këtë fuqi, që të përpiqem për mbrojtjen e diturisë, të cilat shërbejnë si shkallë për të arritur në të vërtetat e Kur’anit Famëlartë. Unë në këtë mënyrë, munda të shoh se çdo ajet i Kur’anit, ka kapluar gjithësinë, pastaj, duke më mjaftuar Kur’ani, nuk ishte e nevojshme që të lexoj ndonjë libër tjetër…”[13]

 

Plani për ndërtimin e universitetit “Medresetu’z-Zehra”

Bediuzzamani dëshironte të realizonte rinovimin e medreseve, ku të mësoheshin si lëndët fetare, ashtu edhe ato shkencore. Themeli i kësaj metode, ishte të kombinonte shkencat fetare me shkencat moderne, me qëllimin që shkencat pozitive do të mbështesnin e forconin të vërtetat e fesë. Bediuzzamani, tashmë ndiqte këtë metodë kur u jepte mësim studentëve të tij. Ai e kishte vënë re se një sistem i tillë edukimi, ishte i domosdoshëm jo vetëm për të luftuar përhapjen e injorancës dhe prapambetjen e vendit, por gjithashtu, ishte edhe një zgjidhje për problemet e tjera sociale e politike. Për këtë, kishte në plan të ndërtonte një universitet me qendër në Bitlis dhe me dy filiale, njërin në Van dhe tjetrin në Dijerbakër. Atë do ta emërtonte Medresetu’z-Zehra, e cila do të funksiononte në tri gjuhë, me arabishten dhe turqishten si gjuhë e detyruar dhe gjuhën kurde si gjuhë me zgjedhje.

Pasi bisedoi me prefektin e Vanit, Tahir Pashë Shkodranin, ai, në vitin 1907, u nis për në Stamboll, për të folur në lidhje më këtë plan, por edhe të tjera, me sulltan Abdulhamidin e dytë. Nga ana tjetër, Tahir Pashai, i cili i kishte dalë gjithmonë në krah Saidit, i shkruan sulltanit një letër, në të cilën flet gjerë e gjatë për vlerat e Bediuzzamanit dhe mundësinë e ndihmesës. Gjatë rrugës, Bediuzzamani ndaloi në një medrese dhe kur mësuesi i saj e pyeti për udhëtimin, ai iu përgjigj: “Unë jam duke shëtitur Anadollin për të hetuar më afër gjendjen e atdheut. Po shkoj në Stamboll që të takohem personalisht me sulltanin, për t’i paraqitur mendimin tim që të vendosin nëpër shkollat publike mësimin fetar dhe nëpër medrese mësimin e shkencave. Në këtë mënyrë, ata që mbarojnë shkollën nuk bëhen të pafe, dhe nxënësit e medreseve shpëtojnë nga fanatizmi.”[14] Pas takimit me sulltanin, Bediuzzamani jo vetëm që nuk mori asnjë përgjigje pozitive, por kaloi edhe peripeci të ndryshme.

Bediuzzamani bëri një figurë tërheqëse në Stamboll, e cila ra shumë në sy. Në derën e dhomës së tij, te hoteli i quajtur “Hani Shekerxhi”, ai vuri një tabelë në të cilën ishte shkruar: “Këtu të gjitha pyetjet marrin përgjigje, të gjitha problemet zgjidhen, por asnjë pyetje nuk bëhet”. Ndërkohë që dijetarët e lindjes ishin të mahnitur nga Saidi, me predikimet që jepte në xhaminë Fatih të Stambollit, ai u bë i pranueshëm edhe nga dijetarët e Stambollit, të cilët kur merrnin përgjigjet e pyetjeve të tyre, e vërtetonin edhe njëherë epitetin e tij “Bediuzzaman”.

Nga Egjipti erdhi një dijetar i madh që quhej Shejh Bahid dhe i drejtoi Said Nursisë vetëm një pyetje që të shohë largpamësinë e tij. E pyeti: “Ç’më thua për lirinë në qeverinë Osmane dhe cili është mendimi yt për Evropën?” Said Nursi i përgjigjet: “Qeveria Osmane është shtatzënë me Evropën dhe Evropa është shtatzënë me Islamin. Do vijë një ditë dhe do të lindin.”[15] Përballë kësaj përgjigjeje, Shejh Bahidi thotë: “Me këtë të riun nuk debatohet. Edhe unë jam i të njëjtit mendim. Një shprehje e tillë, e thënë shkurt dhe koncize, i përket vetëm një Bediuzzamani.” Ndërkohë Said Nursiu shkroi një libër në gjuhën arabe të titulluar “Muhakemat” (Argumente të arsyeshme), libër që njihet për nivelin e lartë të diturisë, si recetë për dijetarët. Këtë vepër, ai e përktheu vetë në vitin 1911 në gjuhën turke.

Në ditët kur Perandoria Osmane shpalli qeverinë parlamentare në vitin 1908, Bediuzzamani ishte aktiv në jetën publike dhe politike. Duke qenë se në këtë periudhë filluan shumë ngatërresa, drejtimi i popullit u orientua kundër vlerave shpirtërore dhe Islamit. Nëpërmjet ligjëratave dhe artikujve nëpër gazeta e revista, Bediuzzamani u mundua të ndalte rrymat që zhvilloheshin kundër drejtësisë islame. Ai ishte pro qeverisjes parlamentare dhe demokracisë, si dhe theksonte se kjo lloj mënyre e qeverisjes nuk bie ndesh me fenë. Despotizmi dhe qeverisja absolute ishin mes shkaqeve më të mëdha të gjendjes së rëndë të Perandorisë Osmane, si dhe të botës islame. Ai thotë: “Jam kundër çdo lloj despotizmi. Kudo që ta shoh atë, i gjuaj me shuplakë. Sipas meje, despotizmi më i keq është despotizmi i bërë diturisë. Unë jetoj pa bukë, pa liri nuk jetoj. Sa më shumë zhvillohet besimi, aq më shumë shkëlqen liria. Ja, epoka e artë!”[16]

Bediuzzamani do të ishte pionieri i lirisë, i qeverisjes kushtetuese dhe i fuqisë së ligjit gjatë gjithë jetës së tij. Këto opinione dhe diskutime në këtë drejtim, i ka përmbledhur me pyetje-përgjigje edhe te libri i tij “Münazarat” (Debatet). Duhet të vëmë theksin në atë se përfshirja e tij në të gjitha rastet, ishte gjithmonë me qëllimin për t’i shërbyer fesë, për të shfaqur parimet islame dhe për t’u dhënë orientim atyre që ishin me pushtet. Ai nuk u përfshi asnjëherë për hir të politikave, për fuqi, prestigj apo pozitë.

Në vitin 1911 mbylli udhëtimet e tij në krahinat lindore të Turqisë dhe u nis për në Damask të Sirisë. Në xhaminë Emevije mbajti hutben e xhumasë përpara mijëra besimtarëve, ku të pranishëm ishin edhe një numër i madh dijetarësh. Kjo hutbe u vlerësua shumë dhe u kthye më vonë në libër me titull “Hutbe-i Shamije” (Hutbeja e Shamit), e cila u botua disa herë në arabisht e turqisht. Këtu, Said Nursiu foli kryesisht për problemet e botës islame dhe zgjidhjet e tyre. Ai e kishte konstatuar diagnozën e umetit, duke treguar ekzistencën e tri sëmundjeve: Injoranca, varfëria dhe përçarja, si dhe duke bërë të qartë mënyrën e luftimit të tyre me dituri, art dhe unitet. Për këtë arsye, nga njëra anë, ai përpiqej me gjithë fuqinë e tij për arsimimin e popullit, kurse nga ana tjetër, përpiqej të pengojë ata që mundohen të fusin përçarje në popull. Në këtë hutbe, ndër të tjera ai tha: “Në të ardhmen kur arsyeja, shkenca dhe teknologjia të kenë pushtet dhe të jenë me influencë, sigurisht që atëherë do të jetë koha kur Kur’ani do të fitojë epërsi, i cili përkon me provat e arsyeshme dhe e bën arsyen të konfirmojë shpalljet dhe vendimet e tij.”[17]

Kur u kthye në Stamboll, Sulltan Mehmed Reshadi e fton Bediuzzamanin në një udhëtim për në Ballkan, si përfaqësues i krahinave lindore. Kur arriti në Shkup, atëherë kryeqendër e vilajetit të Kosovës, Bediuzzamani u rrethua nga dijetarët e Shkupit, të cilët i bënin pyetje të ndryshme. Në këtë rast, në Shkup u hodh themeli i një universiteti. Bediuzzamani i paraqiti Sulltan Reshadit nevojën për ngritjen e një universiteti edhe në Lindje, pasi atje ishte qendra e botës islame. Në këtë kohë, filluan luftërat ballkanike dhe projekti i universitetit të vilajetit të Kosovës (Shkup) u pezullua. Kështu që fondi i përcaktuar për të, iu dha Said Nursiut për hedhjen e themeleve të universitetit Medresetu’z-Zehra, sipas plan-projektit të tij. Bediuzzamani, më vonë, do të shprehej: “Mendimin tim në lidhje me universitetin, fillimisht e mori parasysh vetë Sulltan Reshadi dhe premtoi se do të japë 20.000 monedha floriri. Si fillim mora 1000 monedha dhe menjëherë hodhëm themelet në Edremit, pranë liqenit të Vanit. Por, fatkeqësisht filloi Lufta e Parë Botërore dhe kjo (ndërtimi saj) u anulua.”[18]

 

Bediuzzamani në Luftën e Parë Botërore

Në vitin 1914 filloi Lufta e Parë Botërore dhe rusët sulmuan tokat osmane. Në këtë luftë, Bediuzzamanit si komandant, iu dha detyra e mbrojtjes së qyteteve Van, Bitlis dhe Mush, të cilat ishin në prag rënieje. Ai tregoi aftësi të jashtëzakonshme, të cilat u vlerësuan shumë kur u kthye në Stamboll, ku prefekti i Vanit, Tahsin beu, e dekoroi me medaljen e luftës në dokumentin e së cilës shkruhej: “Shërbimet e kryera nga divizioni i Vanit, janë rezultat i përpjekjeve fizike dhe shpirtërore të Said Nursiut”.

Megjithëse në luftë dhe fronte, Bediuzzamani nuk e lëshoi lapsin, si arma më e madhe për të luftuar mosdijen dhe, nëpërmjet nxënësit të tij Habibi, ia doli të shkruajë librin: “Isharetu’l I’xhaz” (Shenjat e mrekullive), një tefsir Kur’ani në gjuhën arabe. Ky libër u ribotua disa herë në Stamboll, Bejrut dhe Irak, duke u përkthyer edhe në turqisht.

Në vitin 1916, duke luftuar kundër rusëve dhe armenëve me një divizion të përbërë prej gati 4000 vullnetarësh, u vranë shumë nga nxënësit e tij. Edhe ai vetë u plagos në Bitlis dhe ra rob te rusët, të cilët e internuan atë në kampin e të burgosurve, në Kosturma të Rusisë. Edhe atje, ai vazhdoi me këshilla e mësime përreth 2 vjet. Në pranverën e vitit 1918, Bediuzzamani gjeti një mënyrë për t’u arratisur në mes të konfuzionit e rrëmujës që pasoi revolucionin Bolshevik dhe, nëpërmjet Gjermanisë e Austrisë u kthye në Stamboll.

Përpara se të arratisej, komandanti i përgjithshëm i rusëve Nikolla Nikollajaviç, vizitoi kampin me qëllim që të inspektonte të burgosurit. Ai gjeti një respekt nga të gjithë të burgosurit, por jo nga Bediuzzamani. Kur komandanti e pyeti se përse nuk e respektoi duke u ngritur në këmbë, atëherë Bediuzzamani iu përgjigj: “Unë jam një dijetar mysliman. Unë kam besim në zemrën time. Ai që ka besim në zemrën e tij është më i lartë se sa ai që nuk ka besim. Në qoftë se unë do të isha ngritur në këmbë, do të isha treguar mosrespektues ndaj besimit tim. Unë nuk u ngrita për këtë arsye.”[19] Komandanti e ndjeu veten të fyer, duke treguar se kjo është fyerje edhe për ushtrinë e tij, kombin dhe Carin, dhe urdhëroi të ngrihet një gjykatë ushtarake për të dënuar Bediuzzamanin.

Me këtë urdhër, u ngrit gjykata ushtarake. Ndërkohë erdhën disa oficerë turq, gjermanë dhe austriakë, duke insistuar që Bediuzzamani t’i kërkonte falje komandantit rus, por ai u përgjigj: “Unë dëshiroj të udhëtoj për në botën e Ahiretit, te prania e të Dërguarit të Zotit, dhe më duhet të kem vetëm një pasaportë për në Ahiret. Unë nuk mund të veproj në kundërshtim me besimin tim.”[20] Asnjëri nuk mundi të hapë gojën përballë kësaj fjale dhe të gjithë prisnin rezultatin. Gjykata e përfundoi procesin gjyqësor me marrjen e vendimit për ekzekutim, për shkak të fyerjes së Carit dhe të ushtrisë ruse. Ndërkohë që Bediuzzamani mori abdes për të falur dy rekate namaz, u shfaq Nikolla Nikollajaviç. Ai i tha: “Më fal! Unë kujtova se veprimin tënd e bëre për të më fyer mua dhe mora masat ligjore kundra teje. Por tani unë e kuptoj se ti paske vepruar vetëm sipas besimit tënd dhe paske zbatuar atë çfarë urdhëron ai besim. Prandaj vendimi shfuqizohet. Ti meriton respekt për vendosmërinë dhe devocionin tënd. Unë të shqetësova ty, të lutem përsëri që të më falësh.”

 

Vitet e Bediuzzamanit në Stamboll

Ardhja e tij në Stamboll, e gëzoi shumë popullin dhe veçanërisht njerëzit e dijes. Pa e njoftuar, Bediuzzamanin e bëjnë anëtar të shoqatës “Daru’l Hikmeti’l Islamije”[21] në Bejazit, shoqatë që kishte në fokus mbrojtjen e myslimanëve dhe bashkimin rreth ligjit hyjnor. Kur e njoftojnë për këtë, ai pranon dhe shprehet: “Le të jetë shërbim ndaj vendit dhe popullit tim”.[22]   

Gjatë viteve në Stamboll 1918-1922 të Bediuzzamanit, në Perandorinë Osmane 600 vjeçare po përjetoheshin shkatërrime e kapitullime njëri pas tjetrit dhe zemrat e besimtarëve po digjeshin nga hidhërimi. Nga njëra anë shtetet e perëndimit kishin marrë në dorë armët e shkencës dhe filozofisë, duke mos u njohur asnjë të drejtë myslimanëve, nga ana tjetër intelektualët myslimanë kishin kohë që psikologjikisht kishin humbur përballë perëndimit. Armiqtë e Islamit po bënin të pamundurën për t’i dhënë goditjen edhe më të ashpër, duke bërë vazhdimisht propagandë se shkaku i rënies ishte feja.

Bediuzzamani nëpërmjet ligjëratave dhe veprave të veta, ka treguar shpesh se, ashtu si civilizimi modern, që nuk ishte produkt dhe pronë e krishterimit, as rënia dhe prapambetja nuk ishin pasojë e Islamit. Ai thotë: “Unë nuk mund të mohoj se ndodhen disa virtyte në qytetërim, por ato nuk janë as pronë e krishterimit, as shpikje e Evropës, ato nuk janë as produkti i këtij shekulli; ato janë pronë e përbashkët, të prodhuara nga lidhja e mendjeve dhe e ideve, nga ligjet e feve të shpallura, nga nevoja e bashkëlindur e njerëzimit dhe veçanërisht nga ardhja e Islamit, si faktor i legjislacionit të zbritur Muhamedit (a.s.).”[23]

Në marrëveshjet që u bënë me kapitullimin e ushtrisë osmane, edhe Stambolli, në vitin 1920, filloi të përjetojë ditët e pushtimit. Megjithëse rreziku i vdekjes ishte pothuajse i sigurt, Bediuzzamani nuk e braktisi qytetin dhe u përpoq ta kthejë popullin dhe parinë e vendit kundër politikës britanike. Në këto ditë, patriotizmin më të madh dhe ndikues, Bediuzzamani e ka bërë me shkrimin e librit të tij “Hutuvat-i Sitte” (Gjashtë hapat). Aty ai tregoi gjashtë rrugë nëpërmjet të cilave britanikët dhe grekët mbollën përçarje e grindje në mesin e myslimanëve. Me këtë libër dhe të tjerë të ngjashëm, ai mbrojti identitetin e fesë islame dhe arriti t’i vinte kundra britanikëve mendimet e popullit dhe të diturve, në një kohë kur Shejhu’l Islami ishte i detyruar të nxirrte fetva (vendim) në favor të pushtuesit. Madje, kësaj ai iu kundërvu dhe hodhi poshtë duke thënë: “Në një vend ku fetvaja (vendimi) jepet nga përgjegjësit e saj nën diktat, është e mangët, duke qenë se nuk ka vullnet të lirë.”[24] “Ata që veprojnë kundra pushtimit armik nuk janë rebelë. Fetvaja duhet të shfuqizohet.”[25]

 

Bediuzzamani në Kuvendin e Ankarasë

Shërbimet e Bediuzzamanit ndaj popullit dhe atdheut u panë me admirim nga Ankaraja zyrtare dhe në vitin 1922 i dërgohet me telegram një ftesë nga Mustafa Kemali, në veçanti, i cili ishte zgjedhur kryetar i Asamblesë së Madhe Nacionale, po ashtu edhe nga një grup deputetësh. Kjo ftesë u përsërit disa herë, derisa Bediuzzamani vendosi të shkojë. Pavarësisht pritjes së ngrohtë që iu bë atij, si dhe gëzimit të madh që shfaqej për triumfin e Islamit dhe të turqve mbi armiqtë e tyre, ai u shqetësua shumë kur gjeti një qëndrim të shkujdesur ndaj Islamit dhe detyrave fetare mes shumë deputetëve të asamblesë. Ishte fillimi i një epoke të re dhe pikërisht koha për të mobilizuar forcat për rilindjen e civilizimit islam, për ta bërë atë një qendër dhe burim mbështetës për botën islame. Por, ndryshe nga kjo, përveç indiferentizmit ndaj fesë, ai zbuloi se po propagandoheshin idetë ateiste. Ai e përshkruan kështu atë panoramë: “Kur shkova në Ankara në vitin 1922, morali ishte i lartë si rezultat i fitores së ushtrisë së Islamit mbi grekët. Por unë pashë se një rrymë e urryer ateizmi po përpiqej pabesisht për të sabotuar, korruptuar, helmuar e shkatërruar mendjet e tyre. Unë thashë, o Zot! Ky përbindësh synon të dëmtojë shtyllat e besimit.”[26]

Me qëllim nxitjen e deputetëve që të kapeshin pas Islamit dhe të kryenin detyrat e tyre fetare në këtë kohë kritike, në janar të vitit 1923, ai botoi një deklaratë me dhjetë pika, të cilën ua shpërndau të gjithë deputetëve. Kjo nxitje e Bediuzzamanit pati një efekt të konsiderueshëm. Ajo e shtoi në 60 numrin e deputetëve, të cilët filluan ta kryejnë namazin në mënyrë të rregullt, derisa ambientin që përdorej për xhami e kërkuan të ishte më i madh. Megjithatë, ai mesazh tërhoqi një reagim jo të mirë të kryetarit të asamblesë, Mustafa Kemal Pashës. Një ditë, në prani të një numri të madh deputetësh në asamble, Mustafa Kemali i foli me zemërim Bediuzzamanit:

“Ne të thirrëm këtu se kemi nevojë për hoxhallarë heronj si ti, që të përfitojmë nga mendimet e tua, por ti erdhe këtu dhe nise menjëherë të shkruash rreth namazeve, duke shkaktuar konflikte mes nesh.” Bediuzzamani e kundërshtoi këtë me pak fjalë, pastaj i revoltuar, duke ia drejtuar dy gishtat, i tha: “Pasha! Pasha! E vërteta më e lartë në Islam, pas besimit, është namazi (detyrimi për kryerjen e pesë kohëve të namazit). Ata që nuk i kryejnë namazet janë tradhtarë dhe opinionet e gjykimet e tyre kundërshtohen.”[27] Mustafa Kemali e përmbajti zemërimin dhe për të përfituar prej influencës së tij i ofroi një post e rrogë të mirë, si dhe disa përfitime të tjera, por Bediuzzamani, duke kuptuar qëllimin e tij, si dhe për t’i orientuar përpjekjet e tij drejt “Saidit të Ri”, nuk pranoi dhe në verën e vitit 1923 shkoi në qytetin e Vanit.

 

PERIUDHA E “SAIDIT TË RI” (1923-1950)

Periudha e dytë kryesore e jetës së tij, ajo e “Saidit të Ri”, filloi me themelimin e Republikës së Turqisë dhe me ardhjen në fuqi të regjimit të ri. Gjatë kësaj periudhe, ai do t’i nënshtrohet viteve të gjata të mërgimit, persekutimit dhe burgimit nga administrata e Republikës, të cilën ai e kundërshtoi me forcë, por që nuk i nxori asnjëherë armë. Siç e kërkuan kushtet dhe rrethanat e kohës, luftërat e “Saidit të Vjetër” përballë sulmeve të ndryshme për çështjen e Islamit, ishin shumë aktive, si në sferën publike, ashtu edhe në fushën e politikave. Ai, duke u tërhequr nga kjo jetë, u përqendrua te përpjekjet për të shpëtuar e forcuar besimin në Zot, si dhe tek të vërtetat e besimit, të cilat në atë kohë ishin nën kërcënim.

Bediuzzamani nuk i kushtoi shumë vëmendje periudhës së tij të hershme, duke u orientuar tashmë në studim, adhurim e meditim, si dhe përkushtimit për mësimin e nxënësve të tij. Gjatë kësaj kohe, në fillim ai pati brenda vetes një trazirë, pastaj një ndryshim të brendshëm. Deri në atë kohë, Bediuzzamani ishte thelluar në dituritë filozofike, sepse ai i mendonte ato si mjet për progres shpirtëror e ndriçim, si dhe ishte i mendimit se ato dituri mund të përdoreshin për të “përforcuar” Islamin. Pastaj, ai zbuloi se ato ia kishin turbulluar shpirtin dhe kishin qenë pengesë për përparimin e tij shpirtëror. Sikur disa shkreptima të perceptimit, rinisën procesin e zgjimit të tij shpirtëror. Ai e përshkruan kështu erën e këtij ndryshimi: “Errësira shpirtërore që buronte nga shkencat e filozofisë, e zhytën shpirtin tim në univers, duke ia zënë frymën. Cilëndo rrugë që shikoja për të kërkuar dritë, pashë se nuk mund të gjeja dritë në ato çështje, unë nuk mund të merrja frymë…”[28]

Krizat shpirtërore të Bediuzzamanit e shtynë atë të tërhiqej prej shoqërimit të njerëzve dhe të kërkonte vetminë në vende larg banimit. Në këtë gjendje, atij i erdhën në ndihmë vepra “Futuhu’l Gajb” e Abdul Kadir Gjejlanit dhe vepra “Mektubat” e Shejh Ahmed Sihrindi, Imam Rabbanit. Ai thotë: “Fillova të mendoja shumë. Cilin nga ata të dy të ndjek?! A të ec pas këtij, apo të ec pas atij?! Unë mbeta në një gjendje të çuditshme, sepse te secili nga ata kishte veçori të ndryshme që më tërhiqnin. Vetëm njëri nuk ishte i mjaftueshëm për mua. Asnjë prej figurave të mëdha, të tillë si Imam Gazali, Mevlana Xhelaleddin Rumiu dhe Imam Rabbani, nuk iu përgjigjën të gjitha nevojave të mia. Ndërsa isha kështu i ngatërruar, iu shfaq zemrës sime, nga mëshira e Zotit (xh.sh.), se fillimi i këtyre rrugëve të ndryshme dhe burimi i këtyre rrjedhave, si dhe dielli i këtyre planetëve është Kur’ani Fisnik. Atëherë kibla e vetme e vërtetë, gjendet veçse në Kur’an. Prandaj, Kur’ani është udhëzuesi më i lartë dhe mësuesi më i shenjtë. Kështu, unë e shtrëngova fort me dy duart e mija dhe u kapa pas tij.”[29] Sigurisht që ky transformim nuk buroi nga një ndryshim rrënjësor në mendimet dhe pikëpamjet e tij. Ai vetë deklaron se kjo lidhet me rrugën dhe metodën që do të ndjekë më vonë në shërbim të Islamit.

Rruga e “Saidit të Ri” do të ishte edhe rruga e veprave të “Risale-i Nurit”. Ishte pikërisht kjo periudhë, që Bediuzzamani frymëzohej prej Kur’anit që të shkruajë koleksionin “Risale-i Nur” (Mesazhet e Dritës), i cili shpjegon dhe shtjellon në një mënyrë të veçantë mësimet e Kur’anit, lidhur me besimin në Zot dhe të vërtetat e besimit, me një metodë efikase për t’ia parashtruar njeriut të sotëm. Vepra e parë që “Saidi i Ri” shkroi në këtë drejtim, ishte një koleksion prej dymbëdhjetë broshurash në gjuhën arabe, të cilën e përfundoi në vitin 1924. Ai vetë i bashkoi këto broshura në një libër dhe e titulloi “Methnevi-i Nurije” (Përmbledhja e Dritës), të cilën ai e përshkroi si një lloj bërthame të “Risale-i Nurit” apo farishtë, ndërsa “Risale-i Nurin”, si kopshtin e saj.

Pas 2 viteve në Van, në të cilën kaloi një jetë të tërhequr në malin Erek, në vitin 1925, nis një kryengritje kurde me në krye shejh Saidin. Disa kryetarë të fiseve nga Bitlisi, Vani, Mushi, etj., shkuan te Bediuzzamani me mendimin se ai do t’i përkrahte ata kundër shtetit. Bediuzzamani u tha: “A jeni të mendimit që ta shtyni vëllain të mbysë vëllain e vet?! A mos keni harruar se për shumë shekuj populli turk ka mbajtur flamurin e fesë islame dhe në rrugën e fesë ka dhënë qindra mijëra, ndoshta miliona shehidë, si dhe ka rritur miliona dijetarë?! Kështu që, nuk i ngrihet shpatë nipave të këtyre sakrifikuesve të fesë islame, pra, unë nuk i ngre shpatë popullit turk.”[30]

Megjithëse Bediuzzamani nuk mori pjesë në këtë revoltë, ai u gjykua me pjesëmarrësit e tjerë. Pas hetimeve të thella ai u shpall i pafajshëm, megjithatë u internua në rrethin Burdur. Përsëri armiqtë e fshehtë të tij hapën lajme se Said Nursiu nuk po ndalet dhe po predikon haptazi. Me qëllim për ta izoluar nga jeta jashtë dhe për t’i ngushtuar ndikimin në popull, në vitin 1927, autoritetet e dërguan atë në një fshat të vogël që quhej Barlla, në rrethin e Ispartës.

 

Jeta e Bediuzzamanit në Barlla

Në të vërtetë, viti 1925, ishte fillimi i njëzet e pesë viteve të një despotizmi absolut, i cili i gjeti njerëzit e Anadollit të çliruar nga armiqtë e jashtëm që kishin pushtuar tokën, dhe me formimin e qeverisë së re. Qëllimi i qeverisë së re në Ankara, ishte që ta kthente Turqinë në një shtet me model perëndimor, dhe për këtë, duhej të çrrënjoste krejtësisht mënyrën e saj të jetës, bashkë me çdo gjë tjetër që e bënë atë që ishte, dhe t’i impononte një mënyrë jete të huaj. Sigurisht që kjo do të bëhej nëpërmjet forcës dhe despotizmit.

Barlla, në të cilën u internua Said Nursiu, ishte një fshat i shkretë dhe vend i largët, ku atëherë mund të shkohej në këmbë ose me varkë. Rruga do të vinte për Barlla në vitet e mëvonshme, ashtu siç do të vinte telefoni dhe elektriciteti. Banorët e Barllës përbëheshin më së shumti nga mosha e thyer, sepse shumë të rinj ishin larguar nëpër qytetet e mëdha për arsye ekonomike. Autoritetet në Ankara i frikësonin njerëzit e zonës, duke përhapur thashetheme dhe shpifje të ndryshme ndaj Bediuzzamanit. Ata u përpoqën t’i mbanin njerëzit larg tij, duke i lejuar Bediuzzamanit vetëm vizitorë të rrallë. Ata e ndiqnin dhe e shqetësonin atë në mënyrë të vazhdueshme. Mirëpo, autoritetet në Ankara, nuk do ta dinin se, në internimin e padrejtë të Bediuzzamanit në Barlla, ata po i shërbenin pikërisht çështjes së cilës donin të shfarosnin. Këto masa shtypëse, po u shërbenin thjesht qëllimeve të urtësisë së Zotit, sepse këtu Bediuzzamani shkroi pjesën më të madhe të 130 pjesëve të “Risale-i Nurit”. Pikërisht në Barlla, ai shkroi në fillim broshurën “Haşir Risalesi” (Broshura e ringjalljes), pastaj të plotë kryeveprat “Sözler” (Fjalët) dhe “Mektubat” (Letrat), si dhe pjesën më të madhe të kryeveprës “Lem’alar” (Shkreptimat). Kështu, nëpërmjet këtyre veprave filloi lufta e heshtur e Bediuzzamanit kundra forcave ateiste.

Bediuzzamani qëndroi në Barlla 8 vjet. Ai qëndroi në një shtëpi të vogël, ku poshtë saj ishte një çezmë dhe pranë një rrap i lartë. Në degët e rrapit, Bediuzzamani kishte ndërtuar një kasolle, të cilën e përdorte në stinën e verës dhe të pranverës për adhurim, lutje e meditim. Gjithashtu, ai e kalonte kohën në lëndinat, pyjet dhe malet e Barllas, duke shkruar veprat e “Risale-i Nurit”, si dhe duke i korrigjuar ato, të shumuara me laps nga nxënësit e tij të zellshëm dhe fshatarët e rrethit të Ispartës. Ai pa u demoralizuar, pa u lodhur, mes ndëshkimeve të rrepta, duke shpenzuar të gjithë fuqinë e tij dhe duke braktisur dëshirat e veta, u përpoq për realizimin e idealit në shkrimin e “Risale-i Nurit”. Ai thotë: “Nderi dhe lartësia e fesë islame nuk më lejon t’i përulem askujt përveç Allahut. Për të shpëtuar besimin e popullit mysliman, sakrifikova botën dhe jetën time. Hallall i qoftë! Madje edhe zullumqarët nuk i mallkoj fare, sepse përballë këtyre vuajtjeve, fitova shumë nxënës. Nuk e di numrin, por shpresoj se disa milionë njerëz e kanë shpëtuar besimin e tyre…”[31]

 

Koha në Isparta

Në vitin 1934, qeveria mendoi ta dërgojë Bediuzzamanin në Isparta, në mënyrë që ta ketë më shumë nën mbikëqyrje. Atje, edhe para portës së shtëpisë së tij, edhe rreth e rrotull saj, qëndronin vazhdimisht policët. Shpesh nxënësit e tij nuk mund t’i afroheshin Bediuzzamanit, sepse ai mbahej nën një mbikëqyrje të rreptë. Për një kohë, vetëm një nxënës, i quajtur Mehmet Gülërmak, u lejua të qëndronte me të për ta ndihmuar në nevojat të ndryshme. Ai ishte edhe “Postieri i Nurit”, duke mbledhur e shpërndarë “Risale-i Nurin”, ashtu siç kërkohej. Në Isparta, Bediuzzamani shkroi pjesën tjetër të kryeveprës “Lem’alar” (Shkreptimat), dhe i gjithë “Risale-i Nuri” tashmë numëronte 130 pjesët e tij të plotësuara.

Bediuzzamani e deshi provincën e Ispartës si qendrën prej së cilës rrezatoi “Risale-i Nurin” nëpërmjet nxënësve të tij. Ai, kohë më vonë, ua shprehu këtë gjë disave prej nxënësve: “Për shkakun tuaj unë e dua Ispartën dhe fshatrat përreth, së bashku me të gjithë gurët dhe dheun e saj. Unë madje, mund të them se, nëse autoritetet e Ispartës do të më dënonin me burg, ndërkohë që një provincë tjetër do të më jepte pafajësinë, unë përsëri do të zgjidhja Ispartën…”[32] Në qytetin e Ispartës ndodheshin disa prej nxënësve më të afërt të Bediuzzamanit, të tillë si Husrevi dhe Re’fe Beu. Ata qëndruan me të aq sa mundën, duke vepruar si shkruesit e tij dhe duke shumuar kopje të “Risale-i Nurit”.

Mes kujtimeve të Re’fe Beut gjatë kësaj kohe përmenden: “Husrevi dhe unë shkruanim kopjet e ‘Risale-i Nurit’. Mësuesi (Bediuzzamani) rrinte në dhomën sipër. Papritmas dera hapej dhe ne shihnim mësuesin duke hyrë me një tabaka dhe dy gota çaji. Ne viheshim në pozitë të vështirë dhe ngriheshim menjëherë në këmbë, duke dashur ta merrnim tabakanë prej tij. Por ai ngrinte dorën e tij dhe thoshte: ‘Jo jo, unë duhet t’ju shërbej juve.’ O Zot i Madh, dhe ai shtoi ‘duhet’. Çfarë modestie! Çfarë fisnikërie! Unë kurrë nuk kam parë një modesti dhe një fisnikëri të tillë ndokund… Ne studionim e shkruanim të vërtetat e Kur’anit dhe përfitonim shumë. Për t’ia treguar këtë atij, një ditë ne i thamë: Çfarë do të kishim bërë ne o mësues, në qoftë se nuk do t’ju kishim gjetur juve?! Dhe përsëri me atë modestinë e madhe ai na u përgjigj: ‘Çdo të kisha bërë unë, në qoftë se nuk do t’ju kisha gjetur juve?! Nëse ju jeni të lumtur një herë për atë që më gjetët, unë duhet të jem një mijë herë i lumtur që ju gjeta juve…’”

Në periudhën prej 9 muajsh që qëndroi në Isparta, u shkruan tre broshura: “İhtiyarlar Risalesi” (Broshura për të moshuarit), “İktisat Risalesi” (Broshura rreth kursimit) dhe “Hastalar Risalesi” (Broshura për të sëmurët).  

 

Burgu i Eskishehirit

Nopranët e kuptuan se Bediuzzamanin nuk mund ta ndalonin me internime dhe izolime, prandaj vendosën të provojnë rrugët e asgjësimit të tij. Në maj të vitit 1935, disa nxënës të Bediuzzamanit u morën prej shtëpive dhe vendeve të tyre të punës dhe u mbajtën nën arrest. Dy ditë më vonë, vetë Bediuzzamani dhe një grup tjetër i nxënësve u arrestuan për t’u dërguar së bashku në burgun e qytetit Eskishehir. Në fakt, urdhri ishte të zbarkonin Bediuzzamanin dhe 31 nxënësit e tij në ndonjë vend të veçuar gjatë rrugës dhe t’i pushkatonin. Por, oficerit përgjegjës, Ruhi Beut, i erdhi keq dhe nuk e zbatoi urdhrin. Për shkak të mosbindjes ai u përjashtua nga ushtria. Në burgun e Eskishehirit erdhën edhe nxënës të tjerë, të arrestuar në vende të tjera dhe numri total i tyre në burg shkoi në 120. Bediuzzamanin e mbyllën fillimisht në një birucë, kurse nxënësit e tij i vendosën në një qeli.  

Megjithëse kushtet ishin skandaloze, ku mungonin nevojat më themelore, Bediuzzamani dhe nxënësit e tij këtë burg e quajtën “Medresetu’l Jusufije” (Shkolla e Jusufit)[33], dhe e kthyen atë në një vend mësimi dhe udhëzimi për të burgosurit e tjerë. Shumë të burgosur më pas, të cilësuar edhe si vrasës të tërbuar, do të dilnin nga burgu si atdhedashës të mirë. Në 11 muajt e burgut, Bediuzzamani vazhdoi të shkruante, duke përfunduar edhe pesë broshura të tjera gjatë kohës që ndodhej atje. Këto broshura ishin nga kryevepra “Lem’alar” (Shkreptimat), konkretisht Shkreptimat e 28, 29 dhe 30, si dhe Rrezet e para dhe e dyta nga kryevepra tjetër e tij, e quajtur “Şualar” (Rrezet). Ai i shkroi ato duke ua diktuar nxënësve nga kujtesa e tij. Njëkohësisht, ai burg filloi të kthehet edhe në xhami, sepse namazet e lutjet atje kryheshin rregullisht dhe i gjithë Kur’ani lexohej disa herë në ditë.

Ndërkohë, gjykimi i Bediuzzamanit së bashku me nxënësit e tij, vazhdonte në arrest me burg. Akuzat ishin të ndryshme dhe përfshinin shkeljen e parimeve të shekullarizimit dhe nenit 163 të Kodit Civil, që midis të tjerave, ishin akuzat për formimin e një tarikati, shfrytëzimi i fesë për qëllime politike, me idenë e reaksionit politik dhe organizimi i një grupi të fshehtë, i cili do të ishte i dëmshëm për sigurinë publike. Gjykata ishte nën presion nga ministri i brendshëm për të dënuar Bediuzzamanin. Kështu, kjo ishte një çështje jete a vdekje për të dhe për nxënësit e tij. Megjithatë Bediuzzamani do ta mbronte vetveten në gjykatë denjësisht, pavarësisht se fjalët e tij mbrojtëse do të ishin kryesisht për të mbrojtur “Risale-i Nurin”.

Në shkrimet e tij, Bediuzzamani kishte nisur një lëvizje pozitive, pa shkelur në pamje të jashtme ligjet e reja. Dhe ai qe në gjendje ta provonte këtë për gjykatën. Kështu, pavarësisht presionit që i bëhej gjykatës, ajo e shfajësoi atë nga të gjitha akuzave, përveç njërës, asaj që lidhej me një broshurë të shkurtër, e cila shpjegonte ajetet e Kur’anit lidhur me veshjen islame. Për këtë, Bediuzzamani u dënua me 11 muaj burgim dhe me detyrim leje-qëndrimi në qytetin e Kastamonut. 15 nxënësit e tij u dënuan me nga 6 muaj burg secili, ndërsa të tjerët morën pafajësinë.

 

Vitet në Kastamonu

Bediuzzamani u lirua nga burgu i Eskishehirit në mars të vitit 1936, pasi kreu 11 muaj dënim dhe u dërgua në Kastamonu. Në Kastamonu ai qëndroi shtatë vite e gjysmë. Tre muajt e tij të parë në Kastamonu, Bediuzzamani qëndroi “si një mysafir” në rajonin e policisë. Në vijim të kësaj, ai u lëviz për te një shtëpi e lëshuar me qira përballë policisë. Lëvizjet e tij këtu ishin më të kufizuara se sa në Barlla dhe përndjekja vazhdonte. “Kaderi i Zotit kërkon që tani unë të shërbej këtu.”[34], – tha Bediuzzamani dhe vazhdoi të shkruajë shtojca të tjera për “Risale-i Nurin”, duke përfunduar njërën prej broshurave më të rëndësishme të tij, të titulluar “El-Ajetu’l Kubra” (Argumenti i Madh). Gjithashtu, këtu u shkruan Rrezja e tretë deri në të nëntën nga kryevepra e tij “Şualar” (Rrezet), të cilat u përhapën nga nxënësit e Bediuzzamanit dhe u dërguan në qytete e fshatra prej postierëve të “Risale-i Nurit”.

“Risale-i Nuri” filloi të kishte lexues të shumtë mes nxënësve të shkollës në Kastamonu. Bediuzzamani e përmend këtë në disa letra, duke shprehur kënaqësinë e tij të madhe se një numër i konsiderueshëm prej pjesëve të “Risale-i Nurit” u shkruan nga fëmijët, gratë dhe të moshuarit. Ai tërhoqi nxënës të rinj dhe Kastamonu fitoi emrin “Isparta e dytë”, si një qendër prej të cilës u përhap “Risale-i Nuri”. Gjatë javëve të tij të para në Kastamonu, Bediuzzamani tërhoqi të parin e atyre që do të ishte më i afërti i nxënësve të tij këtu, që e thërrisnin çajxhi Emin. Ai ishte në internim njësoj si Bediuzzamani. Prej nxënësve të tjerë të afërm të Bediuzzamanit në qytetin e Kastamonut ishte Mehmet Fejziu, i cili kishte një kulturë arsimore. Këta të dy, e ndihmonin vazhdimisht, me sa kishin mundësi Bediuzzamanin, duke i siguruar nevojat e tij të përditshme dhe Mehmet Fejziu, veçanërisht, duke vepruar si shkruesi i tij dhe ndihmës i “Risale-i Nurit”.

Bediuzzamani mbajti korrespondencë të vazhdueshme me nxënësit e tij në Isparta e gjetkë nëpërmjet letrave, dhe këto letra u mblodhën bashkë për të formuar veprën “Kastamonu Lahikası” (Letrat e Kastamonut). Lartësia e madhe e Kastamonut i bënte dimrat shumë të ftohtë. Në disa letra Bediuzzamani përmend të ftohtin e ashpër me sëmundjet që ai vuante. Ai ishte goditur me dhembjen kronike të mesit të kryqeve dhe reumatizmin, përveç këtyre, Bediuzzamani u helmua në disa raste nëpërmjet helmit që i futej fshehurazi në ushqim apo fruta. Çajxhi Emini ka pohuar se Bediuzzamani vuajti kriza të rënda sëmundjeje si rrjedhojë e helmimit. Gjithsej në jetën e tij, ai u helmua 19 herë, kurse 28 vite të jetës i kaloi në internim dhe burgje të ndryshme të vendit. Bediuzzamani, pavarësisht se u sprovua shumë, duke vuajtur madje edhe nga mundime e siklete të tjera, shprehet: “Unë i shpreh falënderime të pafundme Krijuesit tim, i Cili më ka dhuruar besimin, ilaçin më të shenjtë për çdo sëmundje, si dhe mjekimin e nënshtrimit ndaj vendimit të Zotit, i cili vjen nga besimi në Kaderin Hyjnor. Ai më ka dhënë durim të plotë dhe më ka mundësuar të jem falënderues.”[35]

Ka të ngjarë që në vitin 1940, Asije Hanëm, bashkëshortja e drejtorit të burgut të Kastamonut, solli një xhybe 100 – vjeçare të trashëguar brez pas brezi, domethënë mantelin e veshur nga Meulana Halid Bagdadi[36], për t’ia dhuruar Bediuzzamanit. Duke ditur se ai nuk do ta pranonte atë si dhuratë[37], ajo u konsultua me nxënësin e tij Mehmet Fejziun dhe vendosën që t’ia paraqesin xhyben si një “amanet”. Sidoqoftë, Bediuzzamani e pranoi atë me gatishmërinë më të madhe sikur të merrte pronën e tij. Bediuzzamani përmend në një letër se kur kishte marrë diplomën e përfundimit të studimeve në moshën 14 – vjeçare, ai kishte qenë shumë i ri për ta veshur mantelin dhe çallmën e dijetarit. Tani 56 vite më vonë, Meulana Halidi e kishte veshur atë me xhyben e tij personale mbi 100 vite distancë.

 

Burgu i Denizli’së

Si Bediuzzamani edhe nxënësit e tij në Kastamonu, po ashtu edhe nxënësit e “Risale-i Nurit” në rajonin e Ispartës, si dhe në vendet e tjera, ishin nën presion të vazhdueshëm prej autoriteteve. Ky presion shtohej me kalimin e kohës, duke përfunduar me arrestimet e mëdha dhe me gjyqet e Denizlisë, si dhe me burgosjen në vitin 1943-1944. Në disa raste para kësaj, kopjet e “Risale-i Nurit” rrëmbeheshin pas kontrolleve, nxënësit arrestoheshin, pastaj merrnin pafajësinë dhe kopjet e “Risale-i Nurit” riktheheshin. Qëllimi kryesor i autoriteteve ishte të thyenin solidaritetin e nxënësve të “Risale-i Nurit”, duke mbjellë përçarje mes tyre, t’i frikësonin dhe t’i largonin prej shërbimit të tij. Ishte një përpjekje serioze dhe e planifikuar për të ndalur përhapjen e “Risale-i Nurit” nga ana e forcave brenda qeverisë, që punonin për çështjen e pafesisë.

Akuzat për burgosjen e Bediuzzamanit dhe nxënësve të tij do të ishin pak a shumë të njëjta. Ato akuza përfshinin krijimin e një tarikati, formimin e një shoqërie politike, kundërshtimin e reformave dhe shfrytëzimin e ndjenjave fetare në një mënyrë që do të shkelte sigurinë publike. Në vitin 1943 Bediuzzamanin, së bashku me 126 nxënësit e tij, i dërguan në burgun e Denizlisë, ku qëndruan për 9 muaj. Në qoftë se kushtet kishin qenë të këqija në burgun e Eskishehirit, në Denizli ato ishin akoma më të vështira. Bediuzzamani ka thënë se ai vuajti gjatë një dite në Denizli, shqetësimin e mundimin që kishte vuajtur për një muaj në Eskishehir. Ai u mbajt në izolim i vetmuar në kushte të tmerrshme, në një qeli të vogël, pa ajër, të lagësht e të errët. Ai përsëri u helmua në disa raste. Kurse nxënësit e tij u vendosën në një qeli së bashku me të dënuarit me vdekje, me qëllim për t’u vrarë prej tyre. Qelia e Bediuzzamanit kishte një dritare të vogël me pamje nga oborri i ushtrimeve fizike i të burgosurve afatgjatë. Kështu, meqenëse Bediuzzamani ishte në një izolim të plotë dhe nxënësit e tij ishin të gjithë të burgosurit, që e kishin të ndaluar të flisnin apo të komunikonin me të, sepse dënoheshin me rrahje, ai u hidhte atyre nga kjo dritare, por edhe nga korridori, shënime, letra dhe pjesë që i shkruante. Ato shumë shpesh shkruheshin në copëza letre të mbështjella brenda kutive të shkrepëses. Ato letra kopjoheshin dhe dërgoheshin në mënyrë të fshehtë jashtë burgut, të cilat më pas shumoheshin nga nxënësit e “Risale-i Nurit” dhe përhapeshin në qytete të tjera.

Meqenëse ishte realisht “Risale-i Nuri” ai që ishte në proces gjyqësor, si fjala mbrojtëse e Bediuzzamanit, po ashtu edhe fjala mbrojtëse e nxënësve të tij, ishin në mbrojtje të “Risale-i Nurit”. Si përfundim, edhe këto akuza rezultuan me një fitore për të drejtën. E vërteta triumfoi mbi të gënjeshtërtën dhe “Risale-i Nuri” triumfoi mbi armiqtë e tij. Në fillim u përgatit raporti pozitiv nga komiteti i ekspertëve në Ankara dhe pastaj u shpall pafajësia. Gjithashtu, ajo u bë shkak që shumë zyrtarë, por edhe të tjerë, të lexonin disa pjesë nga “Risale-i Nuri”, i cili dha rezultate të favorshme. Raporti pohoi se 90% e “Risale-i Nurit” përbëhej nga shpjegime shkencore e të thella për të vërtetat e besimit, dhe se këto pjesë nuk largoheshin aspak nga rruga e diturisë dhe e parimeve të fesë. Nuk ndodhej asgjë në këto vepra që sugjeronte se feja po shfrytëzohej, apo po formohej një organizatë, apo se ndodhej një lëvizje që do të prishte qetësinë e rendin publik. Në vitin 1944, duke u mbështetur kryesisht mbi forcën e raportit të komitetit të ekspertëve, gjykata shpalli vendimin e saj unanim për pafajësinë e të gjithë të burgosurve dhe lirimin e menjëhershëm të tyre.

Një faktor që ka kontribuuar për pafajësinë e tyre, ishte gjithashtu ndryshimi i jashtëzakonshëm që u shkaktua në shumicën e të burgosurve të tjerë, nëpërmjet influencës së Bediuzzamanit dhe nxënësve të tij. E njëjta pati ndodhur deri diku në Eskishehir, por në burgun e Denizlisë, madje edhe kriminelët më të pandreqshëm, mësuan se si t’i kryenin namazet dhe si të lexonin Kur’anin, si dhe disa mësuan të ndihmonin nxënësit e “Risale-i Nurit” në shkrimin e kopjeve të tij. Kur ky përmirësim në sjellje nga të burgosurit u konstatua nga autoritetet e burgut, ata i lejuan kopjet të shumoheshin e shpërndaheshin pa kufizim. Ato iu dërguan gjithashtu Apelit dhe departamenteve përkatëse në Ankara, si mbrojtje e “Risale-i Nurit” dhe ishin instrumente për të siguruar pafajësinë e tyre. Këtu u shkruan veprat: “Frutet e besimit”, si dhe nga kryevepra “Şualar” (Rrezet) u shkrua e 12 dhe 13-ta.

 

Jeta në Emirdag

Kur Bediuzzamani dhe nxënësit e tij dolën nga gjykata, banorët e Denizlisë i përshëndetën ata me brohoritje, gëzim e hare. Brenda një ose dy ditësh, të gjithë nxënësit u shpërndanë dhe u rikthyen në qytetet e fshatrat e tyre. Pasi doli nga burgu, Bediuzzamani lëvizi te një dhomë në katin e sipërm të hotelit Shehir. Ai qëndroi aty për një muaj e gjysmë. Sapo u vendos, një numër i madh njerëzish nisën ta vizitonin, megjithëse ai ishte nën mbikëqyrje të vazhdueshme. Ata të cilët e vizitonin ndiqeshin dhe emrat e tyre regjistroheshin. Kështu, pavarësisht faktit se kishte marrë pafajësinë nga gjykata e Denizlisë dhe “Risale-i Nuri” kishte dalë i pastër, mbikëqyrja nën të cilën ai mbahej ishte më e rreptë se më parë dhe keqtrajtimet ishin më të ashpra.

Qeveria kishte urdhëruar që Bediuzzamani të vendosej në Emirdag. Kështu, Bediuzzamani arriti në këtë qytet të vogël provincial, i ngritur në një vend të lartë, në fund të gushtit 1944. Ai do të ishte vendi, ku do të qëndronte për shtatë vite të tjera, deri në tetor të vitit 1951, me shkëputjen e 20 muajve në burgun e Afjonit, nga janari i vitit 1948 deri në shtator të vitit 1949. Shtëpia që u gjet për Bediuzzamanin ishte në qendër të qytetit, në një rrugë me shumë lëvizje, afër rajonit të policisë dhe të godinave të bashkisë. Me rojet e caktuara vazhdimisht te dera e shtëpisë së tij, ishte shumë e vështirë të shkoje tek ai për vizitë. Ai u helmua këtu tri herë, nga të cilat vuajti shumë, por vullneti i Zotit deshi që ai të shërohej dhe të vazhdonte me veprën “Risale-i Nur”. Ishte helmimi që e bëri atë të shkruante letrën e tij të parë nga Emirdagu për nxënësit e tij në Isparta, të cilët ai i deshi shumë, duke treguar ndër të tjera se ishin vetëm duatë e lutjet e tyre që e kishin shpëtuar atë nga “sëmundja e rëndë” prej së cilës ai kishte vuajtur. Këto letra do të vazhdonin në vijimësi korrespondencën mes tyre dhe më vonë do të përmblidhen në librin “Emirdag Lahikasi”.

Ashtu si në çdo vend që ai dërgohej, Bediuzzamani tërhoqi nxënës që i shërbyen atij me besnikëri, duke sakrifikuar pa ngurrim veten, pronat apo pozitat e tyre për të dhe për “Risale-i Nurin”. Në Emirdag ishte familja Çalishkan ajo që mori përsipër ta ndihmonte dhe të kujdesej për nevojat e kërkesat e tij. Pastaj, edhe familjarët e tyre ndihmuan për t’ia plotësuar kërkesat personale, si dërgimin e ushqimit, të cilin gjithmonë ai e paguante, si dhe bënin gjithçka që ishte e domosdoshme që puna e “Risale-i Nurit” të vazhdonte. Në vitin 1946, dy prej makinave shumëfishuese që kishin ardhur për herë të parë në Turqi, u blenë nga nxënësit e tij, duke u vendosur njëra në Isparta dhe tjetra në Inebollu. Tashmë kopjet e “Risale-i Nurit” ishin të përhapura në një shkallë shumë më të gjerë se sa më parë. Kjo e rriti shumë përhapjen e këtyre veprave, për më tepër, nuk kishte më pengesë në aspektin ligjor për botimin, qarkullimin dhe shpërndarjen e lirë të “Risale-i Nurit”.

Librat e “Risale-i Nurit” që u shumëfishuan me këto makina nga nxënësit e tij ishin: “Shkopi i Musait”, “Dhulfikari”, “Llamba Ndriçuese”, “Vula ratifikuese e së padukshmes”, “Prijësi i rinisë” dhe “Fjalët e Vogla”. Përveç këtyre librave, ishin edhe me mijëra kopje të pjesëve të tjera të “Risale-i Nurit” dhe letra të shumta, që Bediuzzamani ua shkroi nxënësve të tij rreth çështjeve të ndryshme. Në të njëjtën kohë, shkrimi i tyre me dorë dhe i pjesëve të tjera të “Risalei Nurit”, si dhe letrat e Bediuzzamanit vazhdonte me ritëm të plotë.

Për më tepër, në këtë kohë, “Risale-i Nuri” dalëngadalë filloi të shpërndahej drejt botës islame. Kjo ndodhi, kur pas vitit 1947 u bë e mundur që “Risale-i Nuri” të shoqëronte haxhijtë në haxh. Kopjet e disave prej librave u dërguan në el-Ez’her të Egjiptit, në Damask dhe në Medine. Disa iu dhanë një dijetari fetar prej Kashmiri, i cili ra dakord që t’i përcillte ato te dijetarët indianë. Gjithashtu, Salahuddin Çelebi në Inebollu, të cilin Bediuzzamani e quajti Abdurrahman Salahuddin, filloi të vendoste lidhje me disa misionarë amerikanë dhe për disa muaj u lexoi atyre veprat “Asay-ı Musa” (Shkopi i Musait), dhe “Dhulfikar”, duke jua bërë njëkohësisht dhuratë ato kopje.

Bediuzzamani vepronte gjithmonë me dashamirësi ndaj fëmijëve që mblidheshin rreth tij kur dilte, duke thënë se ata ishin nxënësit e ardhshëm të “Risale-i Nurit”. Ai tërhoqi pas vetes njerëz të çdo klase. Ai do t’u thoshte barinjve, punëtorëve, fermerëve ose këdo që takonte: “Puna që ju bëni është një shërbim i madh për të tjerët. Për sa kohë që ju të kryeni pesë namazet e detyruara çdo ditë, e gjithë puna juaj do të shërbejë si adhurim që do t’ju sjellë dobi e përfitim në Ahiret.”[38] Thirrja dhe interesimi i madh që Bediuzzamani u kushtoi këtyre njerëzve pati efekt të konsiderueshëm, sepse shumë prej atyre fëmijëve, u bënë në të ardhmen nxënësit e “Risale-i Nurit” dhe i shërbyen çështjes së fesë e të Kur’anit. Në Emirdag, ndershmëria dhe drejtësia e dyqanxhinjve, tregtarëve dhe zejtarëve u bënë të mirënjohura. Madje edhe një polic i veshur civil, i dërguar për të spiunuar Bediuzzamanin në vitin 1947, e vërejti këtë duke blerë gjalpë, kur pa dyqanxhiun ta peshonte letrën veç. Në fjalët e tij tha: “Ishte Bediuzzamani që e bëri Emirdagun kështu!”

 

Burgu i Afjonit

Përhapja e shpejtë e “Risale-i Nurit” për tre vite e gjysmë, nga viti 1944 deri në fillim të vitit 1948, nxiti autoritetet të marrin parasysh seriozitetin e situatës, si dhe armiqtë e fesë të shtonin presionin ndaj Bediuzzamanit dhe nxënësve të tij. Aty rreth fundit të vitit 1947, presidenti i kohës Ismet Inonu vizitoi qytetin e Afjonit dhe mbajti një fjalim, në vijim të të cilit presioni dhe sulmet ndaj Bediuzzamanit u shtuan. Pas kësaj, policia lëvizi kundra nxënësve të “Risale-i Nurit” në provincat e Ispartës, Kastamonus, Konjas dhe në shumë të tjera. Shtëpitë kërkoheshin e bastiseshin, si dhe hetimet vazhdonin. Në të njëjtën kohë, Bediuzzamani iu nënshtrua një sërë bastisjesh krejtësisht të paligjshme, sulmesh dhe bezdisjesh. Gjatë kërkimeve në shtëpinë e Bediuzzamanit ata nuk gjetën asgjë, por morën Kur’anin e tij dhe disa fletë të shkruara në arabisht.

Dy policë u urdhëruan që ta çonin Bediuzzamanin te rajoni i policisë. Duke dështuar për ta zemëruar atë nëpërmjet bastisjes së shtëpisë së tij, ata u përpoqën përsëri të provokonin një incident, duke u orvatur ta bënin Bediuzzamanin gazin e botës, duke u përpjekur me forcë t’ia hiqnin çallmën dhe ta detyronin atë të vinte një kapele në publik, gjatë marrjes për të bërë raportimin e tij. Ata përsëri dështuan. Bediuzzamani që e dalloi këtë komplot, por edhe të tjera për shfarosjen e tij dhe të nxënësve të vet, tregoi një durim të madh, dhe në letrat që u dërgoi nxënësve, i paralajmëroi që të mos bien në lojën e tyre. Ai thotë: “Jam gati të sakrifikoj 1000 herë jetën time, dinjitetin dhe nderin tim, për sigurinë e këtij kombi dhe për qetësinë në këtë botë dhe lumturinë në botën tjetër, veçanërisht për fëmijët e pafajshëm, për të ngratët dhe të moshuarit, për të sëmurët dhe të varfrit.”[39]

Megjithëse komplotet dhe përpjekjet e tyre nuk dhanë rezultat, ata po me të njëjtat akuza menduan burgosjen e tretë dhe më të keqe, në një shkallë më të gjerë për Bediuzzamanin dhe nxënësit e tij. Kështu, Bediuzzamani dhe nxënësit e “Risale-i Nurit” hynë në shkollën e tyre të tretë të Jusufit (a.s.), Medrese-i Jusufije, më 23 janar 1948. Është e qartë se burgosja e Bediuzzamani dhe dënimi i nxënësve të tij, ishin një përfundim i ditur me kohë. Pas marrjes së pafajësisë prej gjykatës në Denizli, armiqtë e tyre ishin të vendosur që t’i nxirrnin ata fajtorë me çdo kusht, ndonëse kjo do të thoshte “mos respekt ndaj tri gjykatave më të mëdha, shpërfillje ndaj nderit e drejtësisë së tyre, madje, fyerje ndaj tyre”, sepse akuzat ishin të njëjta.

Pas procedurave paraprake, seancat e gjyqit filluan gati katër muaj pas arrestimit të tyre dhe vazhduan për gjashtë muaj e gjysmë. 30 prej nxënësve u gjykuan në gjendje të lirë, kurse Bediuzzamani dhe 19 nxënës u gjykuan nën arrest. Komiteti i ekspertëve i ngritur për Bediuzzamanin, iu nënshtrua presionit nga qeveria dhe parashtroi dy çështje kryesore, të cilat prokurori i përdori kundra tij, ndonëse vetëm para tre viteve ekspertët e kishin nxjerrë të pafajshëm “Risale-i Nurin”. Ata vetë i hodhën poshtë akuzat e formimit të një tarikati, të organizimit të një shoqërie politike dhe të prishjes së rendit publik, dhe i përqendruan kundërshtitë e tyre, mbi trajtesën “Rrezja e pestë”, si dhe qenien e tij mendjemadh e mburravec, nëpërmjet së cilës ai synonte të ndërtonte, me anë të dëshirës së mirë të nxënësve ndaj tij, një pozitë fuqie e prestigji personal, akuza që Bediuzzamani me argumente i përshkroi si të padrejta, të pasakta dhe të pajustifikueshme.

Me të gjitha vonesat dhe zvarritjet, gjykata përfundimisht e shpalli vendimin e saj më 6 nëntor 1948, duke shpërfillur të gjitha dëshmitë dhe duke shpallur Bediuzzamanin fajtor në bazë të nenit 163 të Kodit Penal në drejtime të ndryshme si “shfrytëzimin e ndjenjave fetare dhe nxitjen e njerëzve kundra qeverisë”. Ajo gjykatë e dënoi Bediuzzamanin me 2 vite dënim me punë të detyrueshme, dënim i cili u shkurtua në 20 muaj për shkak të moshës së tij, ndërsa nxënësit e tij u dënuan me burg për disa kohë që varionte nga pak ditë deri në 18 muaj; shumica e tyre qëndruan atje 6 muaj.

Bediuzzamani u vendos në një qeli me 70 persona, e cila kishte 24 dritare dhe ku shumica e xhamave ishin të thyera. I sëmurë dhe me ethe, ai u la krejtësisht i vetmuar në këtë dhomë, me rryma ajri e me temperaturë nën zero, pa sobë apo mjet ngrohjeje. Duke qenë më shumë se 70 vjeç, i ngrirë nga i ftohti, i dobësuar nga mungesa e ushqimit, në disa raste duke qenë në prag të vdekjes (3 herë nga helmimi), i lënë pa kujdesin e nevojshëm, duke vuajtur mjerimin që është e vështirë të imagjinohet, Bediuzzamani vazhdoi të shkruante për orientimin e nxënësve të tij dhe atë të burgosurve të tjerë. Ai i kalonte netët në falje, lutje e shqyrtim, duke përpiluar fjalën e tij mbrojtëse dhe të nxënësve, me qëllim që të bëjë të njohur realitetin e çështjes, si dhe për të mbrojtur “Risale-i Nurin” kundra këtij sulmi të fundit.

Gjatë këtyre 20 muajve, Bediuzzamani u shkroi disa letra kryesisht të shkurtra, nxënësve të tij në burg për çështje të ndryshme. Brendia më e rëndësishme e atyre letrave ishte nxitja që u bënte nxënësve që ta shohin burgosjen e tyre pozitivisht, nën dritën e urtësisë hyjnore si një sprovë e testim, i cili paraqet mundësi të reja për t’i shërbyer Kur’anit nëpërmjet “Risale-i Nurit”. Bediuzzamani shkroi këtu broshurën “El-Huxh-xhetuz’zehra” (Rrezja 15). Më pas, për t’i dhënë zhurmë e shqetësim, Bediuzzamani u detyrua forcërisht të lëvizë te turma dhe zhurma e krahut të pestë të burgut, ndonëse ajo lëvizje më vonë doli të ishte mëshirë. Të burgosurit filluan të konkurronin me njëri-tjetrin se kush do ta ndihmonte më shumë Bediuzzamanin, dhe shumë prej tyre filluan të kryenin pesë namazet e detyruara.

Pas shumë peripecive mes shkallëve të gjykatave, sidomos insistimit të prokurorit për dënimin e tij, 20 muajt kaluan dhe Bediuzzamani u lirua. Dhe përfundimisht, duke u mbështetur në raportin e një grupi ekspertësh nga drejtoria e çështjeve fetare, në qershor të vitit 1956, gjykata e Afjonit e shpalli të pafajshëm “Risale-i Nurin” dhe urdhëroi që të gjitha kopjet e konfiskuara t’u ktheheshin pronarëve të tyre.

 

PERIUDHA E SAIDIT TË TRETË (1950-1960)

“Saidi i Tretë” përcaktohet përgjithësisht me fjalët e ndryshimeve që Bediuzzamani bëri në rrugën me të cilën pati modeluar jetën e tij për shumë vite, si dhe me përfshirjen e tij më afër zhvillimeve shoqërore e politike. Afjoni i shërbeu çështjes së “Risale-i Nurit” edhe në mënyra të tjera, ashtu siç patën shërbyer para tij Eskishehiri dhe Denizli, ku njëri prej këtyre shërbimeve ishte edhe ai për unifikimin e lëvizjes së tyre. Nxënësit e “Risale-i Nurit”nga e gjithë Turqia shkuan në Afjon për të parë proceset gjyqësore dhe për t’u dhënë mbështetje morale shokëve të tyre që po gjykoheshin, dhe në këtë mënyrë ata arritën të njihnin njëri-tjetrin e të vendosnin lidhje të forta, si dhe u informuan më mirë rreth Bediuzzamanit, “Risale-i Nurit” dhe metodës së shërbimit të tij.

Ashtu si tregonte shpesh Bediuzzamani, pavarësisht të gjitha provokimeve dhe përpjekjeve për t’i implikuar e përfshirë nxënësit e “Risale-i Nurit” në trazira për të prishur rendin, asnjë nxënës i tij nuk ishte pikasur në këtë drejtim. Rruga e “Risale-i Nurit” dhe e nxënësve të tij ishte shërbimi ndaj besimit dhe Kur’anit me mjete paqësore dhe me të vepruarit pozitivisht. Ishte një rrugë paqësore ose xhihadi i fjalës (xhihad ma’nevi) kundra mbrapshtive dhe shthurjes së ateizmit dhe të mohimit, ishte xhihadi për të ngulitur besimin e sigurt në zemrat dhe mendjet e njerëzve, i cila pati si rezultat ruajtjen e rendit publik dhe stabilitetit.

Shfaqja e “Saidit të Tretë” përkoi afërsisht me humbjen e Partisë së Popullit Republikan në zgjedhjet e përgjithshme të majit 1950 dhe me ardhjen në fuqi të Partisë Demokratike. Bediuzzamani i shikoi demokratët si “ndihmës” të nxënësve të tij në luftën kundra komunizmit dhe pafesisë, i pa si “ndihmues” për të formuar një barrierë kundra rreziqeve të ndryshme, si dhe një mundësi për të riparuar dëmin moral e shpirtëror që ishte shkaktuar me vite. Me fundin e sundimit tiranik të Partisë së Popullit Republikan, kufizimet për lëvizjen e Bediuzzamanit ishin hequr dhe ai i kaloi këto vite në Emirdag dhe Isparta, me vizita në Stamboll, Ankara dhe në vende të tjera, siç kërkohej nga aktivitetet që shtriheshin gjithnjë e më shumë lidhur me “Risale-i Nurin”, ose për t’u paraqitur në gjyq; sepse pavarësisht qeverisë së re, burokracia dhe struktura qeverisëse e vendit ishte përgjithësisht akoma në duart e mbështetësve të regjimit të mëparshëm. Kështu, kopjet e “Risale-i Nurit” vazhduan të konfiskoheshin, Bediuzzamani dhe nxënësit e tij vazhdonin të vuanin shtypjen, po ashtu, edhe proceset gjyqësore vazhdonin.

 

Procese gjyqësore të ndryshme

Me lirimin e tij nga burgu i Afjonit më 20 shtator 1949, Bediuzzamani u shoqërua nga dy oficerë të policisë për te një shtëpi në qytet, e cila ishte marrë me qira nga disa nxënës të tij, që ishin liruar nga burgu më herët. Përpara shtëpisë bënin roje dy policë, të cilët mbanin shënim emrat e të gjithë vizitorëve. Aty Bediuzzamani qëndroi 2 muaj para se të rikthehej te shtëpia e tij e mëparshme në Emirdag. Me ardhjen në fuqi të Partisë Demokratike, rreth 6 muaj pasi Bediuzzamani u rikthye në Emirdag, kufizimet për lëvizjet e tij ishin hequr teorikisht dhe në atë vit, përveç ndarjes së gëzimit të të gjithë vendit për shfuqizimin e ligjit që ndalonte thirrjen e ezanit në gjuhën arabe[40], ai pati mundësi t’i bashkohej xhematit te xhamia e Çarshisë për faljen e namazit të teravisë gjatë 30 netëve të Ramazanit.

Në shumë raste, kopjet e “Risale-i Nurit” rrëmbeheshin në mënyrë të paligjshme. Jo pak herë Bediuzzamani sulmohej dhe kërcënohej për shkak të veshjes së tij, madje u dërgua para gjykatës në Emirdag në verën e vitit 1951, për shkak se refuzoi të vishte kësulën strehë-gjerë të tipit evropian. Në fillim të vitit 1952, një proces gjyqësor u ngrit kundra Bediuzzamanit dhe një nxënësi të ri, i cili kishte botuar me shkronjat e reja (alfabet latin) në Stamboll broshurën “Gençlik rehberi” (Prijësi i rinisë). Ai proces gjyqësor përfundoi me dhënien e pafajësisë. Disa vite më vonë, kryegjyqtari i këtij procesi gjyqësor tha për atë ditë: “Ai (Bediuzzamani) ishte një njeri inteligjent. Ai e parashikoi rezultatin e gjyqit nga mënyra si po ecte. Ai nuk shfaqi as shenjën më të vogël të shqetësimit dhe të tronditjes, ai ishte i qetë e i çiltër, sikur po fliste me shokët në shtëpinë e tij. Ai foli me një theks të lindjes.”.

Në vitin pasues u hap një tjetër proces gjyqësor në qytetin Samsun, në të cilin Bediuzzamani nuk mundi të merrte pjesë për shkak të shëndetit të tij, por që përfundoi me dhënien e pafajësisë. Në vitin 1956, një proces gjyqësor u ngrit kundra Bediuzzamanit dhe 89 nxënësve të “Risale-i Nurit” në Isparta për “Formimin e një shoqërie sekrete”, akuzë e cila u hodh poshtë për mungesë provash. Pastaj, në Ankara, Isparta dhe në shumë vende të tjera, pati procese të tjera gjyqësore kundra nxënësve të “Risale-i Nurit” dhe që të gjitha ato përfunduan me dhënien e pafajësisë. Lidhur me këto akuza, Bediuzzamani i shkroi disa peticione presidentit dhe ministrave, si dhe deputetëve fetarë të Asamblesë Kombëtare, për t’u treguar të vërtetën e çështjes.

Në lidhje me të gjitha mundimet, internimet, burgimet apo vuajtjet që ai ka hequr në jetë, Said Nursi shprehet: “Përgjatë 80 viteve të jetës sime, nuk di të kem jetuar asgjë në emër të kënaqësive të kësaj bote. Jeta më ka kaluar veç në fushat e betejës, qelitë e burgimit e në shumë vende të tjera vuajtjesh. Nuk ngeli dhimbje pa jetuar dhe shtypje pa provuar. Nga gjyqet ushtarake pashë veç sjellje torturuese, u internova trevë më trevë sikur të isha një rrugaç. Në të gjitha vendet e internimit m’u ndalua të takoja edhe njerëzit. Më helmuan disa herë, e po ashtu më fyen në mënyra të ndryshme. Pati raste të tilla që, më tepër desha të vdisja se të jetoja. E nëse nuk do të ishte feja ime që të më pengonte prej vetëvrasjes, ndoshta sot Saidi do të ishte duke u tretur nën dhe.”[41] 

          

Vizita dhe takime

Pas marrjes së pafajësisë, Bediuzzamani u kthye në Emirdag, në mars të vitit 1952. Shumë miq dhe dashamirës kërkonin ta takonin, mirëpo ai u shkroi një letër ku shprehte dëshirën e madhe për t’u takuar me ta, por për shkak të pleqërisë, shëndetit të lig dhe dobësisë prej helmimit, ai nuk kishte fuqi dhe nuk mund të fliste shumë. Megjithatë ai shkroi: “Unë ju them se secila pjesë e ‘Risale-i Nurit’ është një Said. Cilëndo pjesë që do të lexoni prej saj, ju do të përfitoni dhjetë herë më shumë se takimi me mua personalisht. Gjithashtu, ju kështu do të më takonit në mënyrën e vërtetë.”[42]

Një nga ngjarjet që nuk duhet të lihet pa përmendur, ishte vizita që i bëri Bediuzzamanit zv/ministri i qeverisë së Pakistanit Sejjid Ali Ekber Shah, i cili në atë kohë ndodhej për një vizitë zyrtare në Turqi. Bediuzzamani i shpjegoi vizitorit veprat e “Risale-i Nurit” dhe metodën e tij të shërbimit. Zv/ministri mbeti shumë i kënaqur për vizitën dhe shprehu vlerësimin e tij me nota të plota. Kur u kthye në Pakistan, ai u përpoq shumë për ta bërë të njohur Bediuzzamanin dhe veprat “Risale-i Nur”. Në fakt, ai e pati ftuar Bediuzzamanin në Pakistan për t’i dhënë atij qasje në të gjithë median, por Bediuzzamani iu përgjigj se fronti i tij ishte në Turqi, meqenëse sëmundja bazë kishte nisur atje. Sejjid Ali Ekber Shah, më vonë emërohet rektor i universitetit të Sindit dhe mban korrespondencë me nxënësit e “Risale-i Nurit” në Turqi, duke vazhduar në këtë mënyrë t’i shërbejë çështjes.

Gjatë viteve 1950, vepra “Risale-i Nur” gjeti shumë nxënës dhe lexues të rinj në shumë vende të ndryshme të botës. Pjesa e fundit e biografisë zyrtare të Bediuzzamanit, i kushtohej këtyre zhvillimeve dhe përfshin letra nga nxënësit e “Risale-i Nurit” nga vende të largëta si Finlanda dhe Uashingtoni, si dhe nga vende të ndryshme islame. Artikujt nisën të shfaqeshin në vende të largëta si Iraku dhe Pakistani. Gjithashtu, disa nga nxënësit e “Risale-i Nurit” udhëtuan në vende të huaja me qëllim që të bënin të njohur atë dhe të vendosnin lidhje, për shembull në Hixhaz, Siri dhe Iran. Në vitin 1954 Bediuzzamani e dërgoi nxënësin e tij, Muhsin Alev, në Gjermani për të botuar librin “Mrekullitë e Kur’anit”. Ai qëndroi në Berlin, duke i shërbyer aktivisht çështjes së “Risale-i Nurit”. Bediuzzamani dërgoi në Gjermani librin “Dhulfikar” dhe pjesë të tjera të veprës “Risale-i Nur”, të cilat u pritën me shumë vlerësime.

Ai pati vizita edhe prej dijetarëve e figurave fetare të botës islame. Një nga qëllimet e tij përfundimtare nisi të realizohej. Ai ishte ripërtëritja dhe forcimi i lidhjeve mes myslimanëve në Turqi dhe në vendet e tjera të botës nëpërmjet veprës “Risale-i Nur”. Në fakt, ishte Salahudin Çelebi nga Inebollu, i cili me leje të Bediuzzamanit, dërgoi tek imami i xhamisë në Berlin librin “Dhulfikar”. Ai gjithashtu, dërgoi kopje të tjera në universitetin e El-Ezherit në Egjipt, tek ambasadori pakistanez, si dhe te Papa në Romë. Në përgjigje të kësaj të fundit, Bediuzzamani mori një letër falënderimi nga Vatikani që daton më 22 shkurt 1951. Bediuzzamani përherë mbështeti dhe u përpoq për pavarësinë e botës islame ndaj perëndimit dhe ruajtjes së integritetit të kulturës së saj. Ai parashikoi bashkëpunimin e sinqertë të myslimanëve dhe të krishterëve kundër ateizmit agresiv. Në këtë aspekt duhet të shihet edhe vizita e Bediuzzamanit te patriarku ortodoks grek i Stambollit, patriarku Athenagoras, vizitë të cilën ai e bëri në Stamboll në pranverën dhe në verën e vitit 1953.

 

Rrugëtime dhe veprimtari

Në gusht të vitit 1953 Bediuzzamani rikthehet në Isparta. Shtëpia që mori me qira kishte kopsht në të dyja anët dhe ishte gjithashtu e gjerë, me dhoma të mjaftueshme për vete dhe për ata nxënës të tij, të cilët tashmë qëndronin vazhdimisht me të. Nxënësit më të afërt si Zubejir Gyndyzalp, Tahir Mutllu, Mustafa Sungur, Bajram Jyksel dhe Xhejlan Çallëshkan kujdeseshin për nevojat e tij personale. Ata lejoheshin të hynin në dhomën e tij kur lindte nevoja për ta ndihmuar, duke qenë se Bediuzzamani tani po u afrohej të tetëdhjetave të moshës. Ai u jepte shumë rëndësi këtyre nxënësve të rinj, shumica e të cilëve ishin të mirë-arsimuar, dhe po i trajnonte me metodën e “Risale-i Nurit” për rolet e tyre të rëndësishme që mund të merrnin në të ardhmen.

Në këtë kohë, Bediuzzamani nisi të mbante lexime dhe shpjegime për veprat “Risale-i Nur” në grup. Kjo praktikë u ndoq nga nxënësit e tij anembanë vendit dhe u bë veçoria kryesore e lëvizjes së tyre. Pas vizitës së Bediuzzamanit në Stamboll më 1953, nxënësit e “Risale-i Nurit” formuan një grup dhe ndërmorën aktivitete të ndryshme për botimin dhe shpërndarjen e këtyre veprave, aq sa e lejonin mjetet e tyre të kufizuara. Ata përdorën një shtëpi afër xhamisë Sulejmanie, ku mundën të vendosnin makina shumëfishuese, sigurisht në një fshehtësi të madhe, sepse ndiqeshin vazhdimisht. Kjo shtëpi u bë qendra studimore e parë e “Risale-i Nurit” në Stamboll dhe ishin po këta që formuan bërthamën e nxënësve aty, duke mbajtur lexime të përbashkëta të veprave “Risale-i Nur” në shumë zona të qytetit me grupe njerëzish të fushave të ndryshme.

Pjesën tjetër të jetës, Bediuzzamani do ta kalonte duke vizituar miqtë e tij në vendet ku është internuar dhe burgosur. Kështu që, herë pas here, me qëndrime të shkurtra shkonte në Isparta, Afjon, Emirdag, Eskishehir, Egridir dhe Barlla. Mirëpo, me kalimin e viteve, këto udhëtime u bënë të vështira për Bediuzzamanin dhe ai ndjente nevojën që çdo ditë të dalë në fshat për të marrë ajër të pastër. Kështu, nxënësit e tij kryesorë në Isparta, Inebollu dhe Emirdag, u grumbulluan bashkë dhe i sollën një makinë që ta ndihmonte për udhëtimet e ndryshme.

Bediuzzamani shikonte tani frytin e punës dhe të përpjekjeve të 30 viteve të internimit të tij, të burgosjes dhe torturës. Kur veprat e “Risale-i Nurit” nisën të botoheshin në shtypshkronjat moderne të Ankarasë dhe të Stambollit me shkronjat e reja më 1957, ai deklaroi: “Tani është koha e festivalit të ‘Risale-i Nurit’. Detyra ime ka përfunduar. Kjo është koha që kam pritur gjatë. Tani unë mund të largohem.”[43]. Ai u mbush aq shumë me gëzim, saqë nuk mund të qëndronte më në një vend. Dëshironte të bënte shëtitje në Egridir, në liqen, në Barlla dhe në të gjitha vendet e bukurisë përreth Ispartës, qoftë me kalë apo makinë.

Në kohën kur veprat e tij filluan të botohen me shkronja latine, Bediuzzamani kujdesej shumë që të mos kenë ndonjë gabim në botim. Deri në fund të jetës së tij, ai e kontrollonte vetë çdo botim. Në vitin 1958, nxënësit e afërt të Bediuzzamanit, kryesisht Mustafa Sungur dhe Zubejir Gyndyzalp, përgatitën biografinë zyrtare të tij në një libër të titulluar: “Tarihçe-i Hayat” (Jeta dhe vepra e autorit të Risale-i Nurit). Duke dashur që vëmendja të përqendrohej mbi veprat e “Risale-i Nurit”, Bediuzzamani hoqi nga libri shumicën e pjesëve që përshkruanin jetën e tij personale dhe qëndrimet e tij. Kështu, ai bëri rregullimet e duhura dhe ia bashkëngjiti këtë vepër koleksionit “Risale-i Nur” (Mesazhet e Dritës).

 

Metoda pozitive e shërbimit dhe mesazhi i Bediuzzamanit

Megjithëse ende nën kërcënimin e policisë, botimi legal dhe i hapur i veprave të “Risale-i Nurit” ishte një fitore shumë e madhe për Bediuzzamanin dhe nxënësit e tij, ndaj atyre të cilët për 30 vite kishin përdorur çdo mjet për t’i eliminuar e për t’i heshtur.

“Risale-i Nuri” dhe metoda e tij e të vepruarit pozitivisht, lufta e duruar dhe e heshtur për të shpëtuar e forcuar besimin në Zot, si dhe përpjekja në këtë drejtim me mjete paqësore, kryesisht me atë të fjalës së shkruar dhe me mos përfshirjen në politika, pati mposhtur forcat që kërkonin që të çrrënjosnin Islamin dhe ta nënshtronin me dhunë kombin turk ndaj komunizmit dhe pafesisë. Funksioni unik e i veçantë i “Risale-i Nurit” në ripërtëritjen e besimit dhe rigjallërimin e Islamit, kërkonte këtë metodë që pati pak të ngjashme në botën islame, ku përpjekjet për t’i shërbyer Islamit shpesh ishin me metoda politike, të drejtpërdrejta dhe të dhunshme.

Rruga e “Risale-i Nurit” ishte xhihadi paqësor ose xhihadi i fjalës (xhihad ma’nevi) në luftën kundra ateizmit agresiv dhe pafesisë. Duke punuar vetëm për përhapjen dhe forcimin e besimit, duhej të punoje gjithashtu edhe për ruajtjen e rendit, qetësisë dhe stabilitetit në shoqëri, përballë rrënimit moral e shpirtëror të komunizmit dhe përballë forcave të pafesisë, të cilat synonin të destabilizonin shoqërinë dhe të prodhonin anarki.

Në mesazhin e Bediuzzamanit lexojmë se ai nuk ishte për një revolucion islam apo për formimin e një shteti islam. Fokusi i tij nuk ishte shteti por njeriu, sepse feja islame nuk i ka zbritur shtetit, por njerëzve. Individët nuk i formon shteti, por shteti është reflektim i individëve. Sipas mendimit të tij, revolucioni më i madh realizohet atëherë kur te njerëzit sundon vetëdija dhe kur veprohet sipas parimeve të saj. Qëllimi i Bediuzzamanit ishte që njeriut t’i hapë derën e Islamit dhe t’i garantojë kuptimin e njohjes së Islamit. Dhe “Risale-i Nuri” e bëri këtë.

Bediuzzamani e pa Partinë Demokrate në fuqi, si një mundësi të mirë për myslimanët dhe sidomos për botimin dhe përhapjen e veprave të “Risale-i Nurit”. Ndryshe nga grupet dhe individët e tjerë, nxënësit e “Risale-i Nurit” ndoqën metodën pozitive në shërbim dhe qeveria demokrate nuk u përpoq të frenonte lëvizjen, duke ja lejuar kështu botimet haptazi, pafajësia e të cilave ishte marrë nga gjykata e Afjonit më 1956.

Bediuzzamani vazhdoi t’i mbështesë demokratët dhe veçanërisht kryeministrin Menderes gjatë 10 viteve që ishin në fuqi, përballë opozitës dhe disa qarqeve islame e fetare. Ai është përpjekur ta këshillojë Adnan Menderesin nëpërmjet letrave dhe i ka nxitur nxënësit e tij t’i mbështesin ata. Ai thotë: “Adnan Menderes është një hero i fesë. Ai ka kryer shërbime të mëdha për fenë dhe do të kryejë, por ai nuk do t’i shohë frytet e asaj që dëshiron. Edhe unë gjithashtu kam kryer shërbime për fenë. Unë nuk mund ta fsheh atë, dhe si Adnan bej, edhe unë gjithashtu nuk do t’i shoh rezultatet. Frytet e të dyve do të bëhen të dukshme në të ardhmen”.[44]

 

Udhëtimet e Bediuzzamanit në Ankara, Stamboll e Konja

Në dhjetor të vitit 1959 dhe në janar të vitit 1960, Bediuzzamani ndërmori disa udhëtime për në Ankara, Konja dhe Stamboll. Megjithëse i dobët nga shëndeti, këto udhëtime tregojnë më shumë se çdo gjë tjetër ngulmimin e tij të jashtëzakonshëm dhe vetë-sakrificën në vazhdimin e “luftës” kundra mosbesimit dhe qasjes për t’i shërbyer besimit dhe Kur’anit nëpërmjet “Risale-i Nurit”. Ai vizitonte nxënësit e tij dhe qendrat studimore të “Risale-i Nurit”, që ishte edhe arsyeja e tij e ngutshme për udhëtimet. Ai merrte ftesa të përsëritura e ngulmuese nga nxënësit e tij anembanë Turqisë, që të shkonte t’i vizitonte dhe udhëtimet e tij ishin në përgjigje të tyre. Në të njëjtën kohë, ato kishin edhe karakterin e vizitave të lamtumirës. Ankaraja dhe Stambolli ishin qendrat kryesore të botimit dhe Konja një qendër e rëndësishme e aktivitetit. Bediuzzamani e vizitoi Stambollin njëherë gjatë dy muajve, Konjën tre herë, dhe Ankaranë katër herë.

Udhëtimet e tij për Ankara kishin edhe një qëllim tjetër të rëndësishëm. Ai donte të paralajmëronte kryeministrin Menderes dhe demokratët për rreziqet që kanoseshin para tyre, si dhe për të sugjeruar disa mënyra për t’i shmangur “retë e fatkeqësisë” që po grumbulloheshin në Turqi. Një përpjekje për grusht shteti ishte zbuluar dhe parandaluar më 1958. Të pamundur për t’iu përshtatur liberalizimit, lirive fetare dhe rishfaqjes së Islamit që ishin frytet e sundimit demokrat, përkrahësit e regjimit të mëparshëm, të përfaqësuar tani nga Inony dhe partia e Popullit Republikan, po përgatiteshin të rimerrnin pushtetin me forcë. Kjo, sepse ata nuk mund ta arrinin këtë me anë të votës apo mjeteve ligjore. Çështja nuk ishte vetëm për të shpëtuar demokratët, por ishte një çështje për të shpëtuar vendin ndaj rënies nën sundimin e forcave armiqësore karshi Islamit dhe favorizuese të pafesisë. Megjithatë, kjo ishte vetëm një arsye për udhëtimet, të cilat si një qytetar, Bediuzzamani kishte të drejtë të plotë që t’i bënte, ashtu siç kishte të drejtë t’u jepte edhe këshilla politikanëve.

Domethënë, Bediuzzamani shikoi se rruga e vetme që demokratët të shpëtonin nga pasojat, pasi kishin rënë në një pozitë dobësie dhe disavantazhi përpara Inony dhe Partisë së Popullit Republikan, ishte të ngriheshin e të bënin deklarata të guximshme lidhur me parimet që ata besuan, dhe në shërbimin e të cilëve, pra parimeve, qëndronin sukseset dhe popullariteti i tyre i mëparshëm. Bediuzzamani, kur pa se këshilla e tij nuk mori përgjigje nga Menderes, iu bind kërkesës së autoriteteve dhe qëndroi në Emirdag, pastaj në Isparta dhe në fund u nis për Urfa në mars të vitit 1960.

 

Dëshira e Bediuzzamanit për një varr të panjohur

Për të ruajtur sinqeritetin në mënyrë maksimale, aty ku qëndron edhe fuqia e “Risale-i Nurit” dhe sekreti i sukseseve të tij, Bediuzzamani ka pohuar herë pas here se dëshironte që vendi i varrit të tij të mbetej sekret, të njihej vetëm nga një ose dy prej nxënësve më të afërt. Ai e pati shkruar këtë edhe në testamentin e vet, të cilën e bënte në raste të ndryshme. Fillimisht këtë e bëri në Emirdag në vitin 1948, para se të dërgohej në Afjon, duke treguar se ishte një Sunet i profetit Muhamed (a.s.) të bëje një testament, meqë exheli (koha e vdekjes) ishte i panjohur. Për këtë, ai caktoi disa prej nxënësve të tij, të cilëve donte t’u linte gjërat personale dhe volumet e “Risale-i Nurit”. Në dëshirat e tij të mëvonshme, ai përcaktoi dy pika, njëra ishte çështja që varri të mbetej sekret dhe tjetra ishte që të paguheshin ata nxënës që punonin vetëm për “Risale-i Nurin”, që nuk kishin të ardhura të tjera. Shumë nxënësve u jepte të njëjtën porosi duke u thënë:

“Varri im të jetë në një vend shumë të fshehtë, përveç një apo dy nxënësve mos ta dijë kush tjetër, sepse ashtu si në kohët e hershme, nga dëshira për emër e famë, Faraonët e kthyen vëmendjen e njerëzve drejt vetëve të tyre nëpërmjet statujave, pikturave dhe mumieve. Gjithashtu, në këtë kohë të frikshme, nëpërmjet pakujdesisë që ajo prodhon, egoizmi e drejton të gjithë vëmendjen drejt kësaj bote nëpërmjet statujave, portreteve dhe gazetave. Përpara, varrezat vizitoheshin për hir të Allahut, ndërsa tani, vizitorët e kanë qëllimin kryesor ndaj pozitës së të vdekurit, pra vetëm nga pamja materiale. Për këtë arsye, që të mos thyhet sinqeriteti maksimal i ‘Risale-i Nurit’, u detyrova të marr këtë vendim, që të mos më dihet varri. Ndërsa i vdekuri, qoftë në lindje apo perëndim, sevapet e Fatihasë së kënduar i shkojnë kudo që të jetë. Adhuruesit e botës nuk i dinë rregullat e vizitës së varrezave. Kërkojnë ndihmë nga varri dhe kjo vepër është shirk.” [45]

Në vitin 1950, Bediuzzamani dërgoi disa gjëra personale në qytetin Urfa, nëpërmjet njërit prej nxënësve të tij, duke i thënë se edhe vetë ai do të shkonte atje. Ndër këto gjëra, përfshihet edhe xhybja e dijetarit Meulana Halid Bagdadi, e cila i ishte dhënë atij në Kastamonu.

 

Vdekja dhe varrimi

Ramazani i atij viti e gjeti Bediuzzamanin shumë të sëmurë, sidomos në gjysmën e dytë të muajit, ku nxënësve u falte vetëm jacinë dhe për teravi printe shoku i tyre Tahiri. Në një moment ai u thotë nxënësve: “Bijtë e mi, bijtë e mi, në asnjë mënyrë mos u bëni pesimistë. ‘Risale-i Nur’ ia ka thyer belin të pafeve dhe masonëve. Ai është gjithmonë triumfues. Unë do të largohem me shumë gëzim.”.[46] Megjithëse i sëmurë rëndë dhe me temperaturë të lartë, ai u kërkoi nxënësve ta dërgonin në qytetin Urfa. Pasi përgatitën makinën dhe ndenjësen e pasme e bënë si krevat për Bediuzzamanin, më 20 mars 1960, në një kohë me shi të rrëmbyeshëm, dy nxënësit e tij Bajram Jyksel dhe Zybejir Gyndyzalp u nisën së bashku me të për në Urfa. Ai ishte udhëtimi i fundit për Bediuzzamanin.

Më 21 mars u vendosën në hotelin Ipek Palas. Me të marrë vesh, policët erdhën shpejt dhe kërkuan me urdhër nga lart që Bediuzzamani të kthehej menjëherë në Isparta. Kur banorët e Urfës u informuan për ardhjen e tij, u mblodhën me qindra vetë përballë hotelit dhe shkonin me radhë dhe me padurim për ta takuar. Pavarësisht dobësisë së skajshme dhe në kundërshtim me praktikën e tij të mëparshme, Bediuzzamani i priti të gjithë ata që erdhën. Ai i tregoi nxënësit të tij, Abdullah Jeginit rëndësinë e Urfas, duke folur për shërbimin ndaj Islamit dhe njerëzve të saj, të cilët duke qenë me kombësi turq, arabë dhe kurdë, do të shërbenin si një bosht për unitetin dhe vëllazërinë islame. Ndërkohë që vazhdonte këmbëngulja e policëve për kthimin e tij në Isparta, Bediuzzamani më 23 mars 1960, ditën e mërkurë, ndërroi jetë në orën 03.00 në dhomën e hotelit me numër 27.

Lajmi për vdekjen e tij u përhap menjëherë rreth Urfas. Banorët e Urfas i mbyllën të gjitha dyqanet dhe mbushën rrugët. Zubejri, Hysniu dhe Abdullahu shkuan për të telefonuar e për t’u dërguar telegrame nxënësve të “Risale-i Nurit” në Emirdag, Isparta, Stamboll dhe në të gjithë Turqinë. Trupi i Bediuzzamanit u la dhe u pastrua nga Molla Abdulhamid Efendiu për t’u dërguar tek Ullu Xhami, ku do të qëndronte deri sa të varrosej. Kur’ani dhe lutjet këndoheshin vazhdimisht. Varrimi do të bëhej të premten, por numri i njerëzve që po vërshonin për në Urfa nga e gjithë Turqia dhe jashtë saj, u bë shumë i madh. Prefekti i Urfës i thirri nxënësit e Bediuzzamanit dhe u tha se ata duhej ta varrosnin atë të enjten pas namazit të ikindisë. Ata ranë dakord dhe njoftimi u bë me altoparlantë.

Falja e xhenazes u krye në oborrin e Ullu Xhamisë. Kështu, me pjesëmarrjen e mijëra njerëzve, të prefektit dhe kryetarit të Bashkisë, xhenazja u fal ditën e enjte pas namazit të ikindisë. Pastaj arkivoli u ngrit lart, duke u kaluar nga turma dorë më dorë ashtu siç ishte zakoni, për në vendin e quajtur Halil’urr-rrahman. Atë natë, këndimet e Kur’anit vazhduan pandërprerë te varri. Bediuzzamani tashmë po pushonte i qetë, megjithëse ai do të ishte vetëm një vendpushim i përkohshëm për të.

 

Zhvarrimi

Grushti ushtarak i shtetit, të cilin e kishte parashikuar Bediuzzamani më parë, ndodhi më 27 maj të vitit 1960. Me në krye Menderesin edhe anëtarët kryesues të qeverisë së tij, deputetët demokratë, zyrtarë e simpatizantë, të gjithë u arrestuan dhe u vendosën në kampe e burgje të ndryshme. Filloi një fushatë kundra “Risale-i Nurit” dhe lëvizjes së tij. Kërkimet, konfiskimet, arrestimet, burgosjet dhe proceset gjyqësore nisën përsëri. Qindra nxënës të “Risale-i Nurit” iu nënshtruan kësaj vale të re të represionit hakmarrës. Tani vendi qeverisej nga i ashtuquajturi Komiteti i Unitetit Kombëtar (ushtarakët) dhe u mor vendimi për t’i lëvizur eshtrat e Bediuzzamanit për në një vend të panjohur. Ata s’do ta linin të qetë as në varr, ashtu siç e kishin bezdisur e përndjekur deri në çastin e fundit të jetës.

Vëllain e Bediuzzamanit, Abdulmexhidin, e morën pa pëlqimin e tij në Konja për ta çuar në Urfa. Më 12 korrik 1960, forcat ushtarake mbërrijnë tek oborri i xhamisë ku ishte varrosur Bediuzzamani, thyen varrin dhe e nxorën kufomën e tij, e cila qëndronte plotësisht e paprishur. Pastaj e vendosën në një tabut dhe e hipën në një avion ushtarak bashkë me vëllain e tij, Abdulmexhidin, duke i dërguar drejt Afjonit. Natën, tabutin e hipin në një makinë ushtarake dhe e dërgojnë drejt Ispartës për ta varrosur në një vend të paditur, madje as nga vëllai i tij. Varri i Bediuzzamanit akoma edhe sot nuk dihet.

 

Testamenti dhe porositë

Bediuzzamani tregon se si nëpërmjet bereqetit që rezultonte nga kursimi dhe mjaftueshmëria, ai pati qenë në gjendje të siguronte nevojat e nxënësve, pa e thyer rregullin e tij të vetëmjaftueshmërisë. Një e pesta e shumës së parave që sigurohej nga shitja e kopjeve të “Risale-i Nurit”, ishte e mjaftueshme për të furnizuar shumë nxënës. Ai thotë: “E falënderoj shumë Krijuesin e Gjithëmëshirshëm dhe Mëshirëplotë, që për studimet e diturisë, e sidomos për dijet e shkencave të besimit, nuk më detyroi që t’i lyp ndokujt lëmoshë dhe të prish parimet që kisha qysh nga fëmijëria. Megjithëse shumë i varfër, përpiqesha që të furnizoja edhe rreth 30 nxënës. Në këtë mënyrë, edhe nxënësit e Saidit nuk u detyruan që ta shesin dijen për interes…”[47]

Për sa i përket porosive të tij, ai i shkroi dhe i bëri të qarta ato në një testament, sepse i shikonte edhe vetë mundësitë fizike e shëndetësore: “…Personalisht unë nuk kam më forcë për të zbatuar detyrat që lidhen me ‘Risale-i Nurin’. Ndoshta për mua nuk ka më nevojë. Për shkak të qenies i helmuar disa herë dhe për shkak të moshës shumë të madhe, si dhe sëmundjes, unë nuk kam më durim për të vazhduar të jetoj. Madje, edhe në qoftë se vdekja, për të cilën jam shumë i përmalluar, nuk vjen tek unë, më konsideroni të vdekur nga ana e jashtme…”[48]

Pasi ndërroi jetë Bediuzzamani, erdhi këshilltari juridik i pasurive personale dhe shënoi gjërat e tij personale, së bashku me vlerën e tyre. Sipas raportit, kjo vlerë ishte 551 lira e 50 kurush. Këto sende ishin: Një orë, një xhybe, një palë pantallona, një sixhade, një këmishë pambuku, një palë çorape të leshta, 3 shami, një busull, një fes të gjelbër me çallmë, një jastëk, një jorgan, një ibrik, një termos, një çadër, një çantë, një legen i vogël dhe një rrip prej një stofi të vjetër. Përveç këtyre, Bediuzzamani nuk kishte asgjë tjetër në këtë botë si pronë. E gjithë pasuria e tij me vështirësi mbushte një valixhe. Me kërkesat e nxënësve, vetëm vëllai i Bediuzzamanit u bë trashëgimtar për gjërat personale.

 

BEDIUZZAMANI ME GJUHËN E NXËNËSVE TË TIJ

Nxënësit e Bediuzzamanit japin shumë detaje rreth tij në shumë aspekte. Kjo përfshin pjesën personale të tij si ushqimi, veshja, pastërtia etj., deri te adhurimet, marrëdhëniet me njerëzit dhe vlerësimi i kohës. Më poshtë po rendisim disa nga fjalët e nxënësve për mësuesin e tyre:

E gjithë jeta e Bediuzzamanit ka kaluar në modesti, mënyra e jetesës dhe veshja e tij ka qenë shumë e thjeshtë, kurse morali, fisnikëria dhe sjellja e tij kanë qenë jashtë mase të larta, duke mos i dhënë fare vlerë gjërave të përkohshme. Ai e ka mbrojtur nderin e diturisë, duke ia bërë vetes parim që kurrë mos t’i përulet askujt. Megjithëse herë pas here parashtroheshin begati të kësaj bote, ai i përçmonte ato pa i kushtuar vëmendje. Ne nxënësit e tij, dëshmojmë se ai kurrë nuk ka marrë zekat, sadaka apo dhuratë prej dikujt. Madje, kur ishte në Kastamonu, për të paguar qiranë e shtëpisë, shiti jorganin e vet dhe përsëri nuk pranoi dhuratën e dikujt.

Namazi i mësuesit, gjendja e tij e veçantë kur falej, përulja dhe kërkimi i suksesit nga Allahu (xh.sh.) ishte e jashtëzakonshme. Ai i kryente pesë namazet e detyruara sapo hynte koha e vet. Edhe në të ftohtin e ashpër nuk i braktiste namazet e tehexhudit dhe të duhasë. Çdo natë, 4-5 orë para sabahut angazhohej me namaz, dua, duke e përfunduar natën me disa pjesë të përzgjedhura nga Kur’ani Famëlartë dhe në fund, nuk ndjente lodhje. Një herë i kishte thënë njërit prej nxënësve të tij: “Për të bërë adhurim gjatë natës, 20 vjet kam luftuar me nefsin tim, pastaj nuk pata më nevojë.”[49].

Në muajin e Ramazanit flinte fare pak, ndërsa në muajt e tjerë, maksimumi 5 orë. Madje, në një Ramazan, duke qenë shumë sëmurë dhe disa ditë pa ngrënë, përsëri nuk i braktisi adhurimet dhe agjërimin. Komshinjtë e tij dëshmojnë se: “Ne 8 vjet pa ndërprerë, verë-dimër, deri në mëngjes, dëgjonim zërin e bukur të mësuesit tuaj që i lutej Allahut të Madhëruar”.

Mësuesi vazhdimisht përpiqej që të mbulojë gabimet e të tjerëve. Askënd nuk merrte nëpër gojë, po ashtu, pengonte edhe të tjerët që ta bënin një gjë të tillë. Ai ishte mjeshtër për të edukuar veset e nefsit dhe asnjëherë nuk i shërbeu dëshirave të tij. Ngrënia e tij ishte aq e pakët, saqë nuk ishte e mundur që ajo t’i mjaftonte një njeriu.

Nga fytyra e tij shfaqej një dritë mes seriozitetit dhe buzëqeshjes. Ai nuk fliste shumë, fliste përmbledhtazi, ku me diturinë e tij gjeniale dhe me pak fjalë, jepte shumë për të kuptuar. Nganjëherë bënte edhe shaka që të mos mërziteshim. Pavarësisht se nuk i kishin mbet dhëmbë, përdorte misvak.

Mësuesi ynë, duke qenë vet larg vetive të të dukurit në sy të tjerëve, edhe nxënësit i këshillonte vazhdimisht të mos i afrohen asaj, sepse është një peshë e rëndë dhe nuk është gjë tjetër, veçse mendjemadhësi, që bie në kundërshtim me sinqeritetin. Ndaj secilit dhe veçanërisht ndaj të moshuarve, fëmijëve dhe të varfërve afrohej me mëshirë, dashamirësi dhe vëllazërim të sinqertë.

Kur dilnim për shëtitje në fshat, mësuesi studionte librin e madh të universit dhe na nxiste që edhe ne ta shihnim në atë mënyrë. Nxënësit e tij e përshkruajnë mënyrën se si ai kursente shumë, si dhe mirësinë e dhembshurinë e mësuesit ndaj kafshëve, interesim dhe mëshirë kjo që shtrihej tek të gjitha krijesat që haste, duke filluar nga qentë deri tek milingonat.

Mësuesi ynë ka qenë shumë i kujdesshëm ndaj pastërtisë dhe përherë me abdes. Kohën e ka vlerësuar shumë dhe vëmendje e kujdes të veçantë i ka kushtuar veprës së tij “Risale-i Nurit”. Ai e shkruante dhe u merrte vazhdimisht me korrigjimin e tij. Madje edhe gjatë rrugës, korrigjonte dhe dëgjonte mësimet tona që na kishte mësuar më parë. Ai ka thënë: “Që prej 20 viteve, përveç Kur’anit dhe ‘Risale-i Nurit’, nuk kam lexuar ndonjë libër tjetër.”[50]

 

VEPRAT KRYESORE TË BEDIUZZAMANIT

Bediuzzamani gjatë jetës së vet shkroi shumë vepra dhe shkrime nëpër gazeta e revista. Ai mbajti predikime, ligjërata dhe fjalime para tubimeve të mëdha e të vogla. Për 28 vjet me radhë, deri në prag të dhjetëvjeçarit të fundit të jetës së tij, gjatë viteve në mërgim e izolim, Bediuzzamani vendosi të shkruante veprën kryesore të tij të titulluar: “Risale-i Nur Külliyatı” (Koleksioni Mesazhet e Dritës) dhe ta përhapë anembanë Turqisë e më gjerë. Metoda me të cilën u hartua koleksioni “Risale-i Nur” ishte e veçantë, ashtu siç ishin të veçanta forma dhe mënyra e tij e shpjegimit. Bediuzzamani i demonstroi të vërtetat e fesë në formën më të lehtë të të kuptuarit, nëpërmjet krahasimeve, shpjegimeve dhe provave të arsyeshme. Në fakt, ai me veprat e tij provoi se zbulimet mahnitëse të shkencës lidhur me universin, vërtetojnë e përforcojnë të vërtetat e fesë. Ai thotë: “Ata që nuk po i kuptojnë veprat e ‘Risale-i Nurit’, më konsiderojnë si një hoxhë skolastik dhe nuk kanë fare dijeni se unë i kam studiuar shumë nga shkencat bashkëkohore, madje në këtë lëmë kam zgjidhur problemet më të vështira të tyre. Deri aty, sa lidhur me këto probleme të shkencave fizike, kam shkruar edhe disa libra.”[51]

Në këtë koleksion synohet mbrojtja e besimit fetar të popullit nga rrymat mohuese si materializmi dhe pozitivizmi, si dhe interpretimi i Kur’anit në një mënyrë që njerëzit e sotëm, të ndikuar nga teoritë shkencore, të mund ta kuptojnë. Koleksioni “Risale-i Nur” u drejtohet jo vetëm myslimanëve, por gjithë njerëzimit, sepse është shkruar në harmoni me mentalitetin e njeriut të kohës sonë. Ato vepra u përgjigjen shumë prej dyshimeve që provokon filozofia materialiste, po ashtu, u përgjigjen edhe pyetjeve që arrin të bëjë mendja e mprehtë e njeriut. Bediuzzamani thotë: “Meqë ‘Risale-i Nur’ në dorën e Kur’anit Famëlartë është një shpatë diamanti për të mundur edhe armiqtë më inatçi, ai është gati për t’i dhënë ilaç zemrave, shpirtrave dhe shqisave, sepse ka buruar vetëm nga barnatoret e Kur’anit dhe është një kumtues i vërtetë i tij.”[52]

“Risale-i Nuri” u inspirua drejtpërdrejt nga Kur’ani në atë kohë, kur me në krye Turqinë, pjesa më e madhe e botës islame ishte nën presionin e huaj, duke vuajtur nga përçarja e konflikti i të gjitha llojeve. Po të merren parasysh vitet e internimit dhe burgimit të autorit gjatë shkrimit të këtyre veprave, duke mos pasur libër tjetër përveç Kur’anit, kupton edhe një herë se koleksioni “Risale-i Nur” është shkruar me inspirimin e Mëshirës Hyjnore. Bediuzzamani shkruan: “Ndryshe nga veprat e tjera, koleksioni ‘Risale-i Nur’ nuk është marrë nga shkencat dhe nga degët e njohjes, dhe as nga librat e tjerë, ai nuk ka burim tjetër përveç Kur’anit. Autori i tij nuk kishte libër tjetër me vete kur po shkruhej ‘Risale-i Nuri’. ‘Risale-i Nuri’ u inspirua drejtpërdrejt nga shkëlqimi i Kur’anit.”[53]

Bediuzzamani, nëpërmjet koleksionit “Risale-i Nur” na udhëzon për tek konceptimi i drejtë i Kur’anit dhe i Sunetit të pastër profetik. Ai na paralajmëron për rrezikun e rënies në bidate, risi, në ekstreme dhe në greminat e humbjes, rreziqe që janë të shumta në kohën tonë. Ai jep shpjegime të shumta dhe të hollësishme në domosdoshmërinë e ndjekjes së njërës nga katër medhhebet, të cilat përfaqësojnë mendimet e sakta të dijetarëve të mëdhenj të Ehli Sunetit uel-Xhemaah. Gjithashtu, ai paralajmëron për rreziqet e rënies në kthetrat e sekteve devijuese, në kurthet e lëvizjeve negative që synojnë të realizojnë qëllime të mbrapshta të kësaj dynjaje, duke shfrytëzuar fenë, si dhe paralajmëron për rrezikun e rënies në grackat e grupeve heretike.

Bediuzzamani la mbrapa si trashëgimi 6000 faqe nga koleksioni “Risale-i Nur”, të përkthyera mbi 20 gjuhë të botës dhe miliona ndjekës të tyre, gjithashtu, rreth veprave të tij janë bërë shumë punime akademike, teza doktorature, etj. Disa nga gjuhët e përkthyera mund të përmendim: Gjuhën angleze, gjermane, arabe, shqipe, boshnjake, kineze, perse, frënge, holandeze, kurde, malajzjane, urdu, tatare, ruse, etj.

Koleksioni “Risale-i Nur” është një koment i Kur’anit, i filtruar nga mendja, në përshtatje të plotë me kohën, shtylla kurrizore e të cilit përbëhet nga veprat e quajtur Sözler, Mektubat, Lem’alar dhe Şualar. Veprat e tij janë shumë, por poshtë po citojmë veprat që gjenden te koleksioni “Risale-i Nur”:

Sözler – Fjalët: Është libri me vëllimin më të madh në koleksionin “Risale-i Nur” dhe përbëhet prej 33 fjalëve (tematikave). Pjesa më e madhe e librit është shkruar në Barlla të Ispartës, kurse pjesa tjetër në Kastamonu dhe në burgun e Eskishehirit. Ky libër përmban më së shumti temat e besimit dhe adhurimit, si besimi te Zoti dhe ringjallja, namazi, ahireti, kaderi, miraxhi, dritaret që hapen drejt njohjes së Zotit, mrekullitë e Kur’anit, flet për sahabët, medhhebet, ixhtihadin, për shpirtin dhe engjëjt etj. Ai mund të konsiderohet si një libër që rinovon strukturën epistemologjike të Islamit nën dritën e Kur’anit, brenda integritetit logjik dhe ndryshimit të mënyrës së të menduarit dhe qasjeve intelektuale në besimin islam. Për trajtesat e temave si, ekzistenca e Allahut, jeta pas vdekjes, ngritja në qiell, ekzistenca e shpirtit dhe e engjëjve, profetësia, etj., shpjegimet e të cilave ndryshojnë nga veprat e tjera islame në këtë aspekt, janë të natyrës që japin një kontribut të rëndësishëm për trashëgiminë e përbashkët të njerëzimit.

Mektubat – Letrat: Është një libër, i cili bashkon përgjigjet që Bediuzzamani u ka dhënë pyetjeve që i bëheshin dhe letrave të dërguara atij, si dhe përfshin pikëpamjet e mendimet e tij për çështje të diskutueshme. Libri përmban kryesisht përgjigje për pyetjet rreth çështjeve islame dhe besimit, si dhe letra që shërbejnë për orientimin e njeriut në ditët e sotme. Me përgjigjet e dhëna për pyetjet që hutojnë mendjet, për sa i përket temave në lidhje me sekretin e veprimtarisë së vazhdueshme në univers, besimin në një Zot, mrekullitë e profetit Muhamed (a.s.), reformën në Islam, nacionalizmin, agjërimin etj., konsiderohet një nga veprat më të rëndësishme të “Risale-i Nurit”. Autori në libër, përveç tematikave islame, ka përfshirë edhe qëndrimin e tij ndaj politikës.

Lem’alar – Shkreptimat: Ky libër  përbëhet nga 33 kapituj dhe përmban tema si, profetët, Suneti, bidati, urtësia e lutjeve, mjaftueshmëria, sinqeriteti, refuzimi i materializmit natyror, sëmundjet dhe pleqëria. Kjo vepër, e cila fillon me historitë e profetit Junus dhe Ejub, vazhdon me trajtesat në lidhje me ekonominë, sinqeritetin, natyrën, mbulesën e femrës, të sëmurët dhe të moshuarit. Diskutohen tema të tilla si, parimet e paqes në jetën familjare, parimet që përforcojnë vëllazërinë e besimit, analiza psikologjike e mëkatit dhe mënyrat e shpëtimit prej saj. Krahas analizës së detajuar të temave të përmendura, tregohen edhe mësimet që do të marrim prej tyre. Autori përpiqet që lexuesi ta shohë jetën dhe fenomenet rreth saj në një këndvështrim pozitiv.

Şualar – Rrezet: Përveç urtësisë së ajeteve të Kur’anit, në këtë libër përfshihen tema si ekzistenca e Allahut, manifestimet e Emrave të Bukur të Allahut, llogaritjet ebxhed dhe xhefr që lidhen me disa ngjarje, karakteristikat e “Risale-i Nurit” dhe mbrojtjet e bëra në gjykata lidhur me këto vepra. Ky libër përmban vëzhgimet e një udhëtari që pyet universin për Krijuesin e tij, prova të teuhidit nga gjuha e të gjitha qenieve, urtësinë dhe qëllimin e dërgimit të njeriut në këtë botë. Është një libër i rëndësishëm, që përmban shpjegimin e natyrës së subjekteve të mëdha si Dexhali dhe Sufjani[54], të cilët do të vijnë në fundin e kohës, si dhe shpjegimin e haditheve për këtë temë.

Mesnevi-i Nuriye – Përmbledhja e Dritës: Është e përbërë nga 12 broshura të shkruara në periudha të ndryshme, të cilat Bediuzzamani i përmblodhi në një libër të vetëm. Në këtë libër, çështjet islame dhe ato të besimit zakonisht shkruhen me shprehje koncize dhe jo me shpjegime të gjata. Shumë nga broshurat e vogla janë shkruar në arabisht dhe më vonë janë përkthyer nga vëllai më i vogël i autorit, Abdulmexhid Nursi. Kjo është një nga veprat e para të Bediuzzamanit, në të cilën përfshihen rrugët e njohjes së njeriut me Zotin e tij, parimet që njeriu do të ndjekë në luftën e tij me nefsin, si dhe shpjegimet e të vërtetave të besimit. Ky libër konsiderohet si një lloj farë dhe fidanishte e “Risale-i Nurit”.

Isharatu-l I’xhaz – Shenjat e Mrekullisë: Është një libër që përmban komentimin e 33 ajeteve të para të sures Bekare. Bediuzzamani e ka shkruar këtë libër gjatë luftës së parë botërore në arabisht dhe është përkthyer në turqisht nga vëllai i tij i vogël Abdulmexhid Nursi. Ky libër shfaq kuptime dhe komentime shumë të holla të Kur’anit, duke i treguar të vërtetat hyjnore në koherencë me zbulimet e shkencës. Ai e shpjegon mrekullinë e Kur’anit me të gjitha aspektet e tij. Bediuzzamani për librin Isharatu-l I’xhaz përdor shprehjen: “Kjo është një kryevepër”.

Asayı Musa – Shkopi i Musait: Libri fokusohet në shpjegimin e çështjeve të besimit dhe në vërtetimin e besimit në teuhid, kundrejt ideve si “devijimi, shirku”, pra, përqendrohet mbi provën e besimit se Allahu është i vetmi Krijues i gjithësisë. Është një libër që shqyrton qeniet përreth nesh nga pikëpamja fetare. Përveç kësaj, diskutohen edhe marrëdhëniet ndërmjet adhurimit, rinisë, ringjalljes pas vdekjes, besimit në ahiret dhe lumturisë në dynja.

Barla Lahikası – Shtojca e Barllës: Është njëra nga tri “Shtojcat” që gjenden te koleksioni “Risale-i Nur”. Ky libër përbëhet kryesisht nga letra të shkruara nga Bediuzzamani, i cili i përgjigjet pyetjeve të nxënësve të tij gjatë qëndrimit në Barlla të Ispartës. Në këtë libër, Bediuzzamani përqendrohet mbi kuptimin, përbërjen dhe qëllimin e veprave “Risale-i Nur”. Gjithashtu, ky libër përcakton sistemin dhe metodën e shërbimeve që i bëhet besimit dhe Kur’anit nëpërmjet “Risale-i Nurit”.

Kastamonu Lahikası – Shtojca e Kastamonut: Është një libër i përbërë nga letra të ndërsjella që Bediuzzamani ka shkëmbyer me nxënësit e tij në Kastamonu. Metodat e përcjelljes së mesazhit hyjnor dhe të predikimit, janë temat kryesore të trajtuara në këtë libër. Këtu, Bediuzamani tërheq vëmendjen për rregullat dhe parimet që duhen pasur parasysh në kryerjen e shërbimit të besimit dhe të Kur’anit. Përveç kësaj, tema të tilla si letra e devotshmërisë, biseda për hipokrizinë, mësimet që u jepen të rinjve, arsyet e shmangies nga politika dhe interpretimi i disa haditheve të rëndësishme, përfshihen gjithashtu në “Shtojcën e Kastamonut”.

Emirdağ Lahikası – Shtojca e Emirdagut: Libri mori këtë emër, sepse ishte shkruar në zonën e Emirdagut, ku Bediuzzamani ishte i dënuar. Ai përbëhet nga letrat dhe broshurat që Said Nursiu shkroi për të informuar nxënësit e tij për tema të ndryshme, gjatë viteve kur i ishte nënshtruar qëndrimit të detyrueshëm në këtë vend. Në këtë libër, Bediuzzamani flet për çështje të tilla si mungesa e shiut dhe urtësitë e tij, mallkimi i njerëzve si Jezidi dhe Velidi, Ehl-i Bejti, Alevizmi, kundërshtimet mes sahabëve, xhihadi shpirtëror, lëvizjet pozitive etj.

Tarihçe-i Hayat – Jeta dhe vepra e autorit të Risale-i Nurit: Është një libër biografik i Bediuzzamanit që është përpiluar nga nxënësit dhe dashamirësit e tij. Ai u shkruajt në vitin 1958, nën mbikëqyrjen e Bediuzzamanit dhe duke u korrigjuar prej tij. Ky libër paraqet me një stil të thjeshtë edukimin e Said Nursiut që nga lindja deri në vdekje, shërbimin, përpjekjen, luftën dhe sakrificën e tij. Përveç kësaj, në libër janë përfshirë letrat dhe mbrojtja e Said Nursiut nëpër gjyqe. Gjithashtu, veprës iu shtuan edhe broshurat islame si “Ajetu’l Kubra” dhe “Munaxhat”.

İman ve Küfür Muvazeneleri – Krahasimet midis Besimit dhe Mosbesimit: Në këtë libër, ligjet e Kur’anit krahasohen me ligjet e qytetërimit. Si rezultat, aty shpjegohet se sa të arsyeshme dhe me urtësi janë parimet e Kur’anit. “Krahasimet midis Besimit dhe Mosbesimit” ka veçorinë e një libri përmbledhës. Në këtë libër, Bediuzamani u lë vend edhe temave që i nevojiten njerëzve të shekullit tonë, e veçanërisht myslimanëve.

Sikke-i Tasdik-i Gaybi: Ky libër nuk ka një veçori më vete, por më tepër përbëhet nga historitë e shkëlqyera të “Risale-i Nurit” dhe disa nga letrat e tij të bukura. Bediuzzamani, në çështjen e urtësisë së përsëritjeve të Kur’anit, pranon se, edhe disa tema të “Risale-i Nurit” u përsëritën nga nevoja e madhe.

Muhakemat – Argumente të Arsyeshme: Si vëllim, është libri më i vogël në koleksionin “Risale-i Nur”. Megjithatë, për nga përmbajtja flet për çështje të thella, të sakta dhe të mprehta. Said Nursiu e quajti këtë libër edhe “Recetë për dijetarët”, sepse donte të kontribuonte në eliminimin e disa dallimeve të mendimeve mes dijetarëve. Libri synon të ndriçojë lexuesin duke sjellë mendimet dhe vlerësimet konfuze që ndodhën në përkthime, kelam dhe libra të tjerë të shkruar nga dijetarët islamë deri në atë kohë.

Në shqip janë përkthyer këto vepra të Bediuzzamanit:

• Nga Koleksioni i Risale-i Nurit, Sözler – Fjalët, Bediuzzaman Said Nursi, shqipëroi nga gjuha arabe Jusuf Salkurti.
• Nga Koleksioni i Risale-i Nurit, Mektubat – Letrat, Bediuzzaman Said Nursi, shqipëroi nga gjuha arabe Jusuf Salkurti.
• Nga Koleksioni i Risale-i Nurit, Lem’alar – Shkreptimat, Bediuzzaman Said Nursi, shqipëroi nga gjuha arabe Jusuf Salkurti.
• Nga Koleksioni i Risale-i Nurit, Şualar – Rrezet, Bediuzzaman Said Nursi, shqipëroi nga gjuha arabe Jusuf Salkurti.
• Nga Koleksioni i Risale-i Nurit, İşaratu-l i’xhaz – Shenjat e mrekullisë, Bediuzzaman Said Nursi, shqipëroi nga gjuha arabe Jusuf Salkurti.
• Nga Koleksioni i Risale-i Nurit, Tarihçe-i hayat – Jeta dhe vepra e autorıt të rısale-ı nurıt, Bediuzzaman Said Nursi, shqipëroi nga gjuha arabe Jusuf Salkurti.
• Nga Koleksioni i Risale-i Nurit, Mesnevi-i nuriye – Përmbledhja e dritës, Bediuzzaman Said Nursi, shqipëroi nga gjuha arabe Jusuf Salkurti.
• Nga Koleksioni i Risale-i Nurit, Asa-yi musa – Shkopi i musait, Bediuzzaman Said Nursi, shqipëroi nga gjuha arabe Jusuf Salkurti.
• Nga Koleksioni i Risale-i Nurit, Zülfikar – Dhulfikar, Bediuzzaman Said Nursi, shqipëroi nga gjuha arabe Jusuf Salkurti.
• Nga Koleksioni i Risale-i Nurit, İman ve küfür muvazeneleri – Krahasimet midis besimit dhe mosbesimit, Bediuzzaman Said Nursi, shqipëroi nga gjuha arabe Jusuf Salkurti.
• Nga Koleksioni i Risale-i Nurit, Siracün-nur – Llamba ndriçuese, Bediuzzaman Said Nursi, shqipëroi nga gjuha arabe Jusuf Salkurti.
• Nga Koleksioni i Risale-i Nurit, Gençlik rehberi – Prijësi i rinisë, Bediuzzaman Said Nursi, shqipëroi nga gjuha arabe Jusuf Salkurti.
• Nga Koleksioni i Risale-i Nurit, Tilsimlar – Misteret e Kur’anit, Bediuzzaman Said Nursi, shqipëroi nga gjuha arabe Jusuf Salkurti.
• Nga Koleksioni i Risale-i Nurit, Muhakemat – Argumente të arsyeshme, Bediuzzaman Said Nursi, shqipëroi nga gjuha arabe Jusuf Salkurti.

 

• Nga përmbledhja Risale-i Nur, Fjalë të vogla me domethënie të mëdha, Bediuzzaman Said Nursi, përshtati nga gjuha turke Abdylkadir Haktanër.
• Nga përmbledhja Risale-i Nur, Frutat – Argumentet e besimit, Bediuzzaman Said Nursi, përshtati nga gjuha turke Abdylkadir Haktanër.
• Nga përmbledhja Risale-i Nur, Ringjallja, Bediuzzaman Said Nursi, përshtati nga gjuha turke Abdylkadir Haktanër.
• Nga përmbledhja Risale-i Nur, Profeti Muhammed (a.s.) dhe rruga e tij, Bediuzzaman SAID NURSI, përshtati nga gjuha turke Abdylkadir Haktanër.
• Nga përmbledhja Risale-i Nur, Përgjigje natyralistëve, Bediuzzaman Said Nursi, përshtati nga gjuha turke Abdylkadir Haktanër.
• Nga përmbledhja Risale-i Nur, Ngushëllimi dhe shpresa për të sëmurët, Bediuzzaman Said Nursi, përshtati nga gjuha turke Abdylkadir Haktanër.
• Nga përmbledhja Risale-i Nur, “Agjërimi i Ramazanit, ekonomia dhe falënderimi”, Bediuzzaman Said Nursi, përshtati nga gjuha turke Abdylkadir Haktanër.
• Nga përmbledhja Risale-i Nur, Vëllazërimi, Bediuzzaman Said Nursi, shqipëroi nga gjuha turke Abdylkadir Haktanër.
• Nga përmbledhja Risale-i Nur, Dritaret e së vërtetës, Bediuzzaman Said Nursi, përktheu Abdylkadir Haktanër.
• Nga përmbledhja Risale-i Nur, Udhëzuesi i grave, Bediuzzaman Said Nursi, përshtati nga gjuha turke Abdylkadir Haktanër.
• Nga përmbledhja Risale-i Nur, Fjala e njëzetetretë – Bukuritë e besimit islam, Bediuzzaman Said Nursi, përshtati nga gjuha turke Abdylkadir Haktanër.
• Nga përmbledhja Risale-i Nur, Lutje, Bediuzzaman Said Nursi, përktheu Abdylkadir Haktanër.
• Nga përmbledhja Risale-i Nur, Ajetul kubra – Shenja e madhe, Bediuzzaman Said Nursi, përktheu Muhjiddin Hoxha.

 

Koleksioni “Risale-i Nur”, një tefsir i Kur’anit

Në një kohë kur mësimi i shkencave fetare u dobësua dhe ndihma e njerëzve e koha që ata mund t’i kushtonin shkencave fetare u pakësua, me rëndësi ishte që puna të fillonte nga pozita më e fortë. “Risale-i Nur” është një komentim i Kur’anit nga Bediuzzamani rreth bazave të fesë. Ai bëri shpjegime të hollësishme për ekzistencën, unitetin dhe cilësitë e Allahut (xh.sh.), për engjëjt, librat, profetësinë, shpalljen dhe jetën në Ahiret. Gjatë shpjegimit të tyre, ai nuk sqaroi aspekte të shkencës së Kur’anit si, shkaqet e zbritjes, leksikun, veçoritë e elokuencës, jurisprudencën, etj., si në tefsire të tjera. Ai veproi kështu, jo sepse këto ishin çështje të parëndësishme, por sepse ai i referoi ato të shiheshin në komente të gjera me shpjegime të hollësishme mbi këtë temë.

“Risale-i Nur” është në formën e një “komentimi shpirtëror” të Kur’anit, po jo siç mendojnë disa njerëz, nuk është “komentim mistik”, por është një mënyrë komentimi e Kur’anit që bazohet në kuptim dhe jo në fjalë, pra, duke tentuar të shpjegojë kuptimet e tij. Bediuzamani thotë: “Risale-i Nur është një komentim shumë i fuqishëm dhe i saktë i Kur’anit. Tefsiri është dy llojesh: Njëri është tefsiri i njohur që tregon, sqaron dhe vërteton kuptimin e frazës, fjalëve dhe fjalive të Kur’anit. Lloji i dytë është tefsiri që deklaron, vërteton dhe shpjegon të vërtetat e besimit me prova të forta. Ky i dyti ka shumë rëndësi. Siç e dini, tefsirët e njohur, ndonjëherë i referohen kësaj pjese në mënyrë të përmbledhur. Megjithatë, ‘Risale-i Nur’ mbështet drejtpërdrejt këtë lloj të dytë të tefsirit. Është një tefsir shpirtëror që i mbyll në heshtje filozofët inatçi në një mënyrë unike.”[55]

Kur Bediuzzamani ishte duke shkruar veprat e tij, ai nuk kishte burim tjetër përveç Kur’anit Famëlartë. Ndonjëherë, ai thellohej tek ajetet që flasin për një temë, i lexonte ato vazhdimisht, merrte mesazhe të reja në çdo përsëritje, pastaj i frymëzuar nga Kur’ani e shpjegonte atë temë shpejt dhe i thoshte nxënësve të tij ta shkruanin. Ai thotë: “Risale-i Nur, i cili është një elektricitet shpirtëror, nuk është një dritë e marrë nga dituritë e Lindjes, apo nga filozofia dhe shkenca e Perëndimit. Më saktë, ai është marrë nga niveli i lartë i Kur’anit qiellor, mbi Lindjen dhe Perëndimin.”[56]

Sipas Bediuzzamanit, ka argumente se “Risale-i Nuri” është frymëzuar nga Kur’ani, si: Aftësia e lartë e tij bindëse, adresimi që u bën njerëzve në nivele të ndryshme dhe mundësimi që secili të përfitojë sipas gjendjes së vet, pasuria në përmbajtjen e tij, fakti që autori e fliste shpejt sikur po e lexonte nga diku, fakti që u shkrua shpejt nga nxënësit pranë tij, si dhe fakti se “Risale-i Nuri” ka një gjerësi shumë më të madhe se inteligjenca e autorit.

Ky koleksion, me shembujt që sjell dhe disa veçori të tjera, i tregon të vërtetat e thella të besimit edhe për njerëzit e thjeshtë. Mirëpo, “Risale-i Nur”, këto të vërteta i shpjegon në mënyrë efektive dhe emocionale, ndërkohë që dijetarë të mëdhenj, e kanë pasur të vështirë t’i shpjegojnë ato, jo masës së njerëzve, por edhe njerëzve me njohuri të larta. Pra, shpjegimi i thjeshtë në “Risale-i Nur” është padyshim një vepër e ndihmës së Zotit dhe nuk mund të jetë mjeshtëri e autorit të saj.[57]

Bediuzzamani e nis pothuajse çdo çështje me një ajet. Kështu, ai tregon se çështjet që do të shkruajë janë disa pjesë të begatisë së atij ajeti. Gjatë shpjegimit, ai tregon argumente që i flasin mendjes, herë me shembuj dhe herë me përmendjen e historive. Nuk i referohet asnjë burimi tjetër përveç Kur’anit. Kur është e udhës, ai transmeton hadithet përkatëse nga kujtesa e tij. Kjo mund t’i atribuohet edhe faktit se ai kaloi 35 vitet e fundit të jetës së tij në internime dhe burgje.

Në lidhje me komentimin e Kur’anit, ai mendon se, sado dijetarë të jenë individët, ata nuk mund të bëjnë komentime perfektë të Kur’anit. Prandaj, për këtë punë duhet të formohet një komision i lartë, i përbërë nga ekspertë të fushave të ndryshme.

 

ÇFARË KANË THËNË PËR JETËN DHE VEPRËN E BEDIUZZAMANIT

Jetën dhe veprën e Bediuzzamanit e kanë vlerësuar personalitete të shkencave të ndryshme, si profesorë, akademikë, studiues dhe hulumtues nga shumë vende të botës, të cilët i kanë kumtuar mendimet e tyre në simpoziume ndërkombëtare të zhvilluara gjatë viteve në Turqi, SHBA, Egjipt, Jordani, Gjermani, Malajzi, Marok, etj. Më poshtë po paraqesim të përmbledhur disa nga mendimet e tyre në këtë drejtim:

 

PËR JETËN E TIJ

Për të shpëtuar nga problemet e pa zgjidhura të kohës, jo vetëm të lexoni veprat e Bediuzzaman Said Nursiut, por duhet të hulumtoni edhe jetën e tij të përjetuar në vitet 1920-1930, si më të vështirat në aspektin sociologjik. Kjo, sepse në atë kohë është zbatuar një politikë e tillë, që pothuajse të gjithë rruzullin tokësor e bëri si një popull apo shtet të vetëm. Said Nursiu, kësaj lëvizjeje të së ardhmes, i dha përgjigje të pathyeshme me anë të frymëzimit të marrë nga Kur’ani Famëlartë. Kjo ishte përgjigje e principit të “Lëvizjes pozitive”. Pra, kjo është një thirrje ndaj të gjithë njerëzve që janë me fe të ndryshme dhe të devijuar nga e drejta, dituria, logjika dhe bindja ndaj të vërtetave. Edhe mizorët më të mëdhenj kanë nevojë për drejtësinë dhe të vërtetën. Të mos harrojmë se mendja dhe zemra janë gjithmonë nga e drejta, po qe se e drejta paraqitet pa interes, pa tradhti, e pranueshme dhe e mjaftueshme, pa sakrifikuar nga nderi, pa u trembur dhe pa e hidhëruar jetën, atëherë, edhe logjika e detyron secilin që ta pranojë atë.

Dr. Ahmet Aries

 

Nursi, hidhërimet e popullit mysliman i ka ndjerë në thellësinë e zemrës. Pa e penguar vendi dhe koha, mesazhi i pakufishëm i Kur’anit, e ka ftuar atë që përsëri të ngjallë dashamirësinë, paqen dhe bashkëjetesën mes myslimanëve. Bediuzzaman Said Nursiu ka përdorur të gjitha llojet e xhihadit. Ai, ashtu siç i është drejtuar armiqve me armë, po ashtu i është drejtuar atyre edhe kundra veseve të këqija, i ka kundërshtuar me shkrim e me fjalë, si dhe ka ditur t’i shmangë dyshimet e paraqitura nga jobesimtarët e hipokritët. Ai ka thënë: “Arma përdoret vetëm ndaj armiqve të jashtëm, grindjet e brendshme i pëlqejnë dhe janë shanse të armiqve të fesë islame.” Sot, armiqtë përballohen vetëm me shërbime shpirtërore, të cilat shndrisin mendjen e shpirtin, si dhe pastrojnë zemrat. Kjo përpjekje pozitive e Nursiut, e ka pikësynimin në përmirësimin e ngrehinës shpirtërore. Në këtë pikë, në vend të armëve do të flasë lapsi, dituria, logjika dhe sinqeriteti. Në ditët e sotme, ka shumë dallim nga lufta e brendshme te lufta e jashtme. Nursiu me këto fjalë, në mënyrën më të bukur na ndriçon rrugën se si u bëhet ballë armiqve.

Prof. Dr. Vehbe Zuhejli

 

Nursiu ka pasur suksese të tilla, saqë brenda secilit njeri, do të gjendet një shqisë që t’i bëhet atij mik. Ai ka bërë të mundur që, vlerat themelore të humbura, të mbizotërojnë përsëri. Veprat e tij rreth besimit, janë modele të nevojshme, meqë ato së pari i ka përjetuar vetë autori. Sigurisht që nga ky besim, merr pjesë mendja, fillon të lëvizë zemra dhe shpirti… Me një shprehje tjetër, arsimtarët për arsye se janë ndikuar nga epoka e filozofisë së thatë, nuk kanë mundur të arrijnë sukses në edukatën e jetës shoqërore. Në shekullin e fundit, të zhveshur nga besimi ndaj Allahut (xh.sh.), myslimanët nuk kanë mundur të shpëtojnë nga shthurja. Në këtë mënyrë, nga moszbatimi i urdhrave të detyruara, kanë pasuar përçarjet dhe fatkeqësitë. Me pak fjalë, Nursiu, me një ekspertizë të fortë, i ka vendosur diagnozën sëmundjes së popujve myslimanë, duke ia bërë të ditur atyre se nga rrjedh kjo sëmundje e rrezikshme, dhe më pas, plagët e myslimanëve i ka mjekuar me ilaçe të efektshme që burojnë nga Kur’ani Famëlartë.

Prof. Dr. Muhsin Abdulhamit

 

Në historinë e fesë islame, shumë pak janë ata, jeta e të cilëve u ka shkuar për hir të Zotit (xh.sh.) dhe në dobi të njerëzimit. Njeriu, duke lexuar jetën e njerëzve të mëdhenj, aftësitë e tij përsosen. Tani edhe vetë do të dëshmoni se mendimet dhe jeta e mësuesit Bediuzzaman, është në këtë drejtim. Kush lexon me kujdes jetën e tij, do të bindet se në këtë shekull plot me stuhi, vetëm atë do ta gjeni në këmbë të palëkundur. Ai është bërë një llambë ndriçuese në atë kohë, kur të gjitha anët i kishte mbuluar errësira, kur Turqinë kanë dashur ta shkëpusin nga feja, ndërkohë që në të kaluarën ai popull përhapi fenë islame në tre kontinente. Trimëria e tij është shfaqur edhe në çastet kur mizorëve u është përgjigjur me fjalë të ashpra plot sinqeritet. Në këtë mënyrë, është formuar ky rreth i dashamirësve të tij të pashkëputshëm. Kjo gjendje e Bediuzzamanit, na përkujton fjalët e dijetarëve të devotshëm, ato fjalë që për udhëzuesit e rrugës së drejtë kanë qenë një dritë, por për mizorët një zjarr.    

Dr. Ahmed Halid Shukru

 

Bediuzzaman Said Nursiu ka lindur në gjysmën e dytë të shekullit XIX në Turqinë Lindore. Ky njeri i veçantë, ka përjetuar momentet e tensionuara kur Turqia ka kaluar nga një gjendje në një tjetër. Në këtë kohë, çfarë duhej të bënte ky person?! Said Nursiu me të gjithë fuqinë e tij, është përpjekur për të rikthyer vlerat e humbura, në ringjalljen e shpirtit të fesë, besimin te Zoti dhe profeti Muhamed (a.s.) si i Dërguari i Tij, i cili ka ardhur për të shpëtuar njerëzimin dhe për të vendosur besimin në drejtësinë e pastër të fesë islame, drejtësi që i përket të gjitha kohëve. Me këtë qëllim, ai u përpoq t’u shkojë pranë individëve dhe grupeve me anë të zemrës, shpirtit, si dhe me anë të zjarrit që i digjej përbrenda për t’i shërbyer fesë. Dhe kështu mori në dorë shkrimin e veprave. 

Ebu’l Hasan En-Nedvi

 

Ai është një prijës i veçantë që i ka të hapura dëshirat e zemrës, duke i paraqitur mesazhet e Kur’anit sipas kuptimeve të shekullit. Bediuzzamani ka parë se sëmundja më e madhe e kësaj kohe është sëmundja e rrezikshme që vjen nga filozofia materialiste. Kështu që, në fushën e udhërrëfimit ka ditur t’i ligjërojë mendjes, zemrës dhe ndërgjegjes me perspektivë kur’anore, duke i bindur me argumente dhe me një metodë të logjikshme. Në këtë mënyrë, dëshirën për të mësuar të vërtetat, e cila ekziston që me krijimin e njeriut, e ka rinovuar me fjalë të ëmbla, “kaulun lejjin”, siç thotë Kur’ani, si dhe lexuesve të “Risale-i Nurit” u ka garantuar shije të paarritshme e të pakrahasueshme.

Dr. Nijazi Beki

 

Problemi më i madh i këtij shekulli është edukimi i individëve, sepse po përjetohet një kohë që po sundon modernizmi, e duke vrapuar pas tij, myslimanët kanë humbur identitetin e vet. “Risale-i Nuri” është një nga udhëzuesit më të mirë të myslimanëve për të shkuar tek e vërteta dhe për të lulëzuar dinamizmin e individëve. Bediuzzamani ka argumentuar të vërtetat e besimit në një formë të shkëlqyer, sipas inteligjencës së këtij shekulli. Themeli i jetës së Profetit (a.s.), mbështetet te besimi dhe të gjitha praktikat e tij mblidhen në themelet e besimit. Feja Islame i hodhi hapat e saj të parë duke ftuar njerëzit në besim, dhe në këtë mënyrë, ajo është përhapur në gjithë botën. Njëlloj edhe mësuesi Bediuzzaman, e ka kuptuar gjendjen e vështirë të shekullit tonë, sipas të cilit besimi është dobësuar shumë, e për këtë arsye, ai gjithë kohën e ka kaluar duke i dhënë rëndësi besimit dhe argumenteve të tij. Kjo sepse, besimi është një dylbi që i tregon njeriut anën e bukur të të vërtetave dhe njëkohësisht është edhe një dritare që i tregon njeriut botët jetësore.          

Prof. Dr. Ahmed Abdurrahim Es-Sajih

 

Lëvizja e Bediuzzaman Said Nursiut është një lëvizje e gjerë. Ai është një shembull i përkryer edhe për myslimanët e vendeve të tjera, për sa i përket zhvillimit dhe rinovimit. Kjo sepse, Bediuzzamani është një prijës model në ndjekjen e jetës sipas shembullit të Hz. Muhamedit (a.s.). Metoda e tij nuk është vetëm për disa popuj apo shtete të caktuara, përkundrazi, ajo është një metodë që mund t’i përgjigjet nevojave të secilit komb e shtet, sepse mban vlerat e metodës së Kur’anit Famëlartë që është parashtruar në Sunetin e Profetit (a.s.), si dhe në jetën e sahabeve të tij.

Dr. Hasan Abbas Zeki

 

Zoti e mëshiroftë Bediuzzamanin. Duke përfituar prova nga fraksione të politikës që bëjnë lojëra të ndryshme rreth vetes, ai u tërheq vëmendjen nxënësve të tij në këtë pikë: Ndërtimi i ngrehinës islame me një sinqeritet të plotë, për t’i ftuar njerëzit në rrugën e Allahut dhe për të sjellë te myslimanët dashurinë e fesë islame, ka lidhje me mosrënien pre e politikës, në moshyrjen në centrifugën e saj dhe në mosmarrjen pjesë në një grup, duke u bërë kundërshtar i të tjerëve. Pra, pas gjithë këtyre provave dhe vuajtjeve të vështira, Bediuzzamani e ka nxjerrë rezultatin e pastër në këtë mënyrë: “Unë padyshim theksoj se në popullin arab, apo në popujt e tjerë myslimanë, është i ditur përfundimi i atyre që janë përzier me politikë”.           

Shumica e grupeve që kanë dalë në emër të shërbimit islam, kanë rënë në batakun e politikës. Bediuzzamani na këshillon që të jemi të kujdesshëm, sepse politika i ka detyruar të bashkohen me ato fraksione që nuk kanë qëllim tjetër, përveçse partinë e vet, si dhe politikën e kanë mjet lëvizjeje dhe qëllim kryesor. Provat na tregojnë se pas njëfarë kohe, e hedhin poshtë mendimin e thirrjes në islam. Në fillim, mendojnë se politika i ndihmon shërbimit të fesë dhe rrugës së Allahut (xh.sh.), në momentin që i rrezikohet karrigia, fillojnë të luhaten e të ndeshen për pushtet. Për arsye se përkrahën këto rrugë të gabuara, bënë marrëveshje me njerëz të ndryshëm për të forcuar luftën ndaj të tjerëve. Por, nëse pyesni se cili është rezultati, mund t’ju them këtë se, mbeti e pavlerë fjala e atyre që premtuan se do ta shpjegojnë Zotin dhe do ta tregojnë fenë e Tij.

Të gjithë politikanët që titulloheshin shërbëtorë të fesë, u bashkuan me politikanët profesionistë dhe në këtë mënyrë bashkëvepruan në rrugën e politikës me metodën e tyre, duke u zier në një kazan. Rezultati i saj, politikanët profesionistë dhe shumë të tjerë, që punuan për liderin qeveritar, morën vend në radhën e atyre që gjoja përpiqeshin për Islam, dhe në këtë mënyrë ata sollën interesa të ndryshme. Këta njerëz, për të arritur qëllimet e tyre, Islamin e bënë maskë për vete. Për të pasur sukses në punën e tyre, ecën me metoda të përbashkëta. Pastaj, me maskën islame puna e tyre lehtësohej shumë. Radhët u përzien, u bashkua tradhtia me të drejtën, e në atë gjendje erdhi një moment kur e vërteta nuk dallohej më nga gënjeshtra. Dhe pastaj shumica e popullit e humbi vetëdijen që të njohë të drejtën.

Prof. Dr. Muhammed Said Ramadan El-Buti

 

PËR VEPRËN E TIJ

Nën hijen e tregimeve te veprat e Bediuzzamanit, nga “Fjala e parë” deri tek e “tridhjetë e treta”, njeriu do ta ndjejë veten dhe universin krejtësisht në qendër të gjithësisë. Me tregimet e Bediuzzamanit, njeriu do t’i kuptojë më mirë dy librat e Allahut (Kur’anin që e lexojmë dhe gjithësinë që e sodisim). Librat “Fjalët”, “Rrezet”, “Letrat” dhe “Shenjat e mrekullive”, të cilat japin një kulturë besimi të gjerë, mbështetur mbi teuhid (njësimin e Zotit), i kthejnë gjykimet dhe karakterin e njeriut drejt një revolucioni mendimi. Këto libra e shtyjnë njeriun drejt rrugës së mesme, e pengojnë atë nga veset e këqija dhe i japin atij përgjigjet e duhura.

Doc. Dr. Sami Arifi Hixhazi

 

Në librin “Fjalët”, Bediuzzamani më doli përpara me një besim sa horizonti i paarritshëm. Shprehjet e Nursiut, duke filluar nga botët reale te qiejt dhe më tej, zgjateshin deri te jeta e Ahiretit. Nga lëvizja e atomeve, arrinte deri te sistemet e yjeve. Fillon me ligjet, por të bind se diçka ekziston edhe jashtë ligjit. Prej mendjes kalon te ndërgjegjja. Prej krijesave të pashpirt tek ato me shpirt, prej bimëve te kafshët, prej kafshëve te njerëzit, te lumenjtë, kodrat, shkurtimisht, shpjegon për Librin e Gjithësisë. Këtë shëtitje e shoqëron me gjykimin e ajeteve kur’anore. Në këtë shekull materialist, Said Nursiu na çon të sodisim bukuritë e gjithësisë, prej aty te bukuritë e Kur’anit të pashuar, prej aty te bukuritë e Profetit (a.s.).     
                                                                             

Prof. Dr. Abdurrezzak Abdurrahman Es-Sadi

 

Bediuzzamani ka ardhur fiks në kohën e duhur. Duke marrë parasysh gjendjen e shekullit tonë, fjala e Allahut na parashtrohet me fjalë të freskëta. Ai na parashtron para syve tanë gjithësinë, rruzullin tokësor, botët ekzistuese, njeriun, e deri te lëvizjet e atomeve. Në veprat e Bediuzzamanit, rrjedhja e fjalëve i përngjan metodës së poezisë. Nursiu ka vajtuar jo për të afërmit e tij të vdekur, por për rininë myslimane që presin ndihmë. Ai u ka zgjatur dorën e mëshirës, duke paraqitur mijëra argumente për ekzistencën e Krijuesit dhe të Ringjalljes. Vepra e tij është rruga e Kur’anit dhe e Profetit (a.s.). Bediuzamani, në formën më të bukur, ka kuptuar bukuritë e gjithësisë, duke vendosur urë mes nesh dhe universit. Ai shkon akoma më tej, hulumton sekretin e gjithësisë, duke zbuluar të vërtetat e të fshehtave.

Prof. Dr. Imaduddin Halil

 

Said Nursiu i ka vënë si detyrë vetes, se duke përparuar në diturinë e shkencave, do të kuptohen më mirë të vërtetat e Kur’anit. Pra, ai duke argumentuar mrekullitë e Kur’anit, është munduar që t’i kuptojë vetë këto të vërteta, pastaj ka bërë të mundur që t’i kuptojnë edhe të tjerët.

Shukran Vahide

 

Ndikimi i horizontit të “Risale-i Nurit” nuk është kufizuar vetëm me popullin turk. Said Nursiu me këto vepra, ia ka shpallur të vërtetat e Kur’anit të gjithë botës, duke përdorur një metodë të pranueshme për të gjithë shekujt, kulturat, madje të pranueshme edhe për kulturën moderne. Nga këto cilësi të bukura të tij, ashtu siç po përhapet “Risale-i Nur” me lehtësi nëpër shtetet e Evropës, njëlloj po përhapet edhe në ato vende që me periudha të gjata e kanë humbur kulturën e fesë islame, pra në Azinë e Mesme dhe në vendet ballkanike, duke u bërë kështu një derë shprese për ta.

Prof. Dr. Abdulaziz Shahbar

                         

Bediuzzamani me gjuhën e “Risale-i Nurit” e ka hedhur poshtë mendimin për çështjen e “politikës islame” që mbizotëron në botën islame. Pra, ne duke e parë botën islame, që nga Lindja e Largët, nga Irani deri në Algjeri, e shohim Islamin tërësisht të përbashkët me politikën. Po të mos ishte “Risale-i Nur”, ne përsëri shërbimin ndaj Islamit do ta kuptonim në këtë mënyrë. “Risale-i Nur” ka formuar një metodë pozitive, të kulluar dhe të pastër, duke na sjellë një alternativë tjetër, duke e hedhur poshtë alternativën e të përzierit të Islamit me politikë. Duhet të qëndrohet me ngulm në këtë pikë.

Dr. Imtijaz Jusuf

 

Pa u takuar dhe njohur më parë me asnjë mysliman, u njoha nëpërmjet internetit me veprat “Risale-i Nur” dhe u bëra myslimane. Unë jam vetëm në fillimin e një rruge të gjatë. Jam myslimane njëvjeçare. Veprat e Said Nursiut i kuptova qartë dhe pastër, duke u mahnitur nga argumentet e fuqishme. Me leximin e këtyre veprave, kuptova se fillimisht duhet të mjekojmë zemrën tonë, pastaj edhe të gjithë shoqërinë. Nursiu dëshiron prej nesh të jetojmë në një mënyrë paqësore me shoqërinë, natyrën dhe gjithësinë.

Prof. Dr. Kelton Cobb

 

Në një botë të zvogëluar sa një ekran kompjuteri, rrugët e shërbimit të myslimanëve për përhapjen e besimit, janë rritur sa vetë bota. Nga kjo pikëpamje, globalizmi shërben edhe në favor të myslimanëve. Bediuzzamani nuk e pranon në asnjë mënyrë teorinë e “përplasjeve të qytetërimeve” të hedhur nga Huntigtoni…             
                                                                                                                          

Dr. Furkan Aydıner

 

Bediuzzamani ka paraqitur një dituri të përsosur kur’anore, e cila mbështetet në të gjitha argumentet, nga abstraktja në konkrete, si: Kur’anin që lexohet si libër, gjithësia që soditet dhe së treti, parashtron personin shembull, Hz. Muhamedin (a.s.), ku universi vetëm me ardhjen e tij ka mundur të japë frytin e duhur. Këto të treja i ka lidhur me një vetëdije, përshtatshmëri dhe përvojë të mrekullueshme. Ai nuk është mjaftuar vetëm me temat e vjetra të provave për ekzistencën e Allahut. Duke shkuar më tej, për të vërtetuar ekzistencën e Zotit, ka parashtruar njeriun dhe natyrën. Në këtë mënyrë, në lidhje me etapat e pararenditura, përballë çdo sistemi ideologjik perëndimor, ka sjellë në dritë një sistem modern teologjik.

Prof. Dr. Muhsin Abdulhamid

 

LUFTA DHE PAQJA NË GJYKIMIN E BEDIUZZAMANIT

Në të gjitha veprat e tij, Bediuzzamani thekson përkohshmërinë e jetës së kësaj bote dhe tregon se lufta, përplasjet dhe grindjet nuk ia vlejnë. Lidhur me paqen në marrëdhëniet me njerëzit ai thotë: “Paqja është parim thelbësor për njerëzimin.”[58]

“Saidi i Vjetër” ka marrë pjesë në mënyrë aktive në Luftën e Parë Botërore. Në vendin e quajtur “Kafkasja”[59],  ai ka qenë udhëheqës i grupeve të ndihmës në shërbim të ushtrisë, duke kontribuar kështu në mbrojtjen e atdheut prej pushtimit Rus, gjë për të cilën ai u nderua me medalje lufte. Ai ka refuzuar të qëndrojë i strehuar pas topave të luftës dhe ka zgjedhur të luftojë duke kalëruar, gjë e cila nxjerr në pah karakterin e tij guximtar.

Pas 30 vitesh, Said Nursiu përjetoi Luftën e Dytë Botërore. Ndërkohë, “Saidi i Ri” përjetoi një udhëtim në atmosferën shpirtërore, ku situatat dhe ngjarjet e ndryshme të kohës, nuk mundën ta shpërqendrojnë atë nga studimi dhe analizimi me detaje i Kur’anit.

Ajo që duhet të kuptohet qartë prej koleksionit të “Risale-i Nur” (Mesazhet e Dritës), është se internimi i Said Nursiut në cepat e largëta të Rusisë si rob lufte, burgosjet dhe përjetimi i luftërave në vendlindjen e tij, kanë pasur një ndikim të veçantë në formimin e karakterit dhe vizionin e tij fetar.

Ashtu siç tregohet në disa vende te veprat “Risale-i Nur”, vendet e internimit dhe të burgimit kanë qenë për të një “Medrese-i Jusufije” (duke pasur për qëllim vuajtjet e profetit Jusuf në burg). Ai në këto vende, duke u larguar nga atmosfera e jashtme e kësaj bote dhe duke e mirëmenaxhuar kohën, arriti të përfitojë shumë nga ana shpirtërore[60]. Gjithashtu, rol të rëndësishëm në botëkuptimin e të vërtetave fetare të Said Nursiut, ka pasur ballafaqimi i shpeshtë me vdekjen, si dhe vuajtjet e shumta gjatë luftës.

Megjithëse besimtarët nxjerrin mësime të rëndësishme nga realitetet çnjerëzore të luftës, një njeri që është i përkushtuar ndaj Zotit, nuk mund të mohojë shkaqet e këqija dhe pasojat e shëmtuara të luftës. Sipas Said Nursiut, njerëzit dhe qeveritë nuk morën mësimet e duhura nga Lufta e Parë Botërore dhe, pikërisht kjo indiferencë e çoi njerëzimin në një luftë të dytë akoma më të madhe. Mendimet e Said Nursiut duket sikur vërtetojnë fjalën e urtë popullore që thotë se: “Ata të cilët mohojnë të nxjerrin mësime prej gabimeve të së shkuarës, janë të destinuar të përsërisin të njëjtat gabime”.

Said Nursiu e ka cilësuar Luftën e Dytë Botërore si një errësirë e ligë, e cila e kaploi globin dhe solli shkatërrim, shpërdorim dhe një uri të përgjithshme në popullatë.[61] Sipas tij, përgjegjësit kryesorë për këto pasoja dhe dhimbje të përgjithshme ishin politika dhe media.

Në shpjegimin e ajetit të katërt të sures Felek, ku flitet për dëmin e magjistarëve, Said Nursiu e ka komentuar në lidhje me politikanët që janë pro luftës, dhe me median, e cila, kjo e fundit, me anë të propagandës dhe intrigave diplomatike të saj, është nën kontrollin dhe shërbimin e politikanëve. Siç tregon dhe vetë ai se, përgjegjësit kryesorë të Luftës së Parë Botërore ishin po këta lloj politikanësh dhe pronarë mediash, që si pasojë njerëzimi mbeti i prapambetur dhe i pazhvilluar.

 Ai thotë: “Politikanët diplomatë, duke u bërë magji dhe duke i helmuar njerëzit me anë të gjuhës së radios, si dhe duke sugjeruar plane të fshehta për fatin e njerëzimit, përgatitën një të keqe e cila do të shkatërronte egërsisht zhvillimin e 100 viteve civilizim. Pikërisht kjo gjë përngjason me plot kuptimin e fjalës, magjistarët që bëjnë magji dhe përgatisin të keqen e dikujt.”.[62]

Fatkeqësisht, liderët nuk nxorën mësime prej Luftës së Parë Botërore dhe përtej kësaj, përgjigja e tyre nuk ishte gjë tjetër vetëm se arrogancë, racizëm, mizori e pamëshirshme, diktaturë ushtarake, zullum dhe nacionalizëm ekstrem[63]. E gjithë kjo lakmi dhe zili ishte një tradhti ndaj njerëzimit, ku dhe përgatiti terrenin për Luftën e Dytë Botërore.

Ligji i Zotit apo Fjala e Zotit, Kur’ani Fisnik, është e vetmja që mund t’i mundësojë njeriut rikthimin në qëllimin e vërtetë të jetës, ku do ta largojë atë nga gabimet, zemërimet, dëshira për hakmarrje, etj., veprime të cilat dëmtojnë si vetë atë, por dhe të tjerët rreth tij. Said Nursiu shpreson shumë në një të ardhme ku njeriu, duke dëgjuar thellësinë e zemrës së tij dhe duke jetuar një jetë të përshtatshme me Ligjin e Zotit (Kelamullah), do të mund të arrijë jetën e përhershëm, të cilën e do aq shumë.

Lufta tregon fytyrën e vërtetë të politikës, tregon se deri ku arrin kufiri i fuqisë njerëzore, po ashtu tregon edhe vdekshmërinë e jetës njerëzore. Allahu është më i Fuqishëm sesa dredhitë dhe kurthet që njerëzit bëjnë kundër njëri-tjetrit, e sigurisht që Ai është në gjendje t’ua ndriçojë dhe ndryshojë zemrat e liderëve dhe drejtuesve.

Said Nursiu nuk u dekurajua prej dobësive të dukshme të besimtarëve, të cilët përpiqeshin të jetonin një jetë të veçuar fetare, që më pas ai të mos arrinte të ndikonte për ndryshim në shoqëri, në mënyrë që njerëzimi të largohej nga vetëmashtrimi. Fuqitë fitimtare me anë të dhunës, forcës dhe ekonomisë, sado që duket sikur mbizotërojnë mbi jetët e njerëzve që vlerësojnë humanizmin, vlerat hyjnore dhe që përpiqen të jetojnë një jetë mbi këto vlera, duhet ta dinë se nuk kanë për të mbizotëruar përgjithmonë, kjo sepse, ata janë duke vepruar kundër vullnetit të Allahut, i Cili ka fuqi për çdo gjë.

Said Nursiu në lidhje me çështjen e luftës thotë se, në fund fitimtar do të jenë njerëzit e sinqertë, që do të luftojnë për paqen dhe vlerat hyjnore. Ai citon: “Le të nisë një fillim i ri, i pastër dhe i sinqertë. Pavarësisht se për momentin kjo botë e pavlerë mbizotërohet prej tyre, ata nuk kanë për ta fituar kurrë këtë luftë, kjo për vetë faktin se goditjen përfundimtare do ta japë fati i të drejtëve.”[64]

Detyra e parë e atyre që duan të vendosin paqe, është të kenë një mendim specifik dhe të qartë në lidhje me civilizimin që ata duan të vendosin. Cilat janë qëllimet tona? Çfarë synojmë? Ku duam të na çojnë përpjekjet tona?

Për Said Nursiun, ai civilizim, i cili merr si udhëzues vlerat hyjnore që ofron Islami, nuk mund të jetë një shoqëri ku funksionon ligji i xhunglës, ku i pasuri dhe i forti mund të zotërojë çfarë të dojë. Gjithashtu, nuk mund të jetë një shoqëri, ku ai që zotëron teknologjinë dhe pasurinë mund t’i përdorë të tjerët e t’i fusë nën shërbimin e tij si të dojë.

Sipas Said Nursiut, etika që udhëheq vlerat hyjnore të ofruara nga Islami, bazohet në vërtetësi dhe drejtësi, të cilat, sipas botëkuptimit të Islamit, konsiderohen si vlerat më të larta. Nuk ka përplasje civilizimesh midis myslimanëve dhe të krishterëve të vërtetë. Këtu nuk ka asgjë për tu habitur, sepse të dyja këto shoqëri kanë besim në një Zot të vetëm, ku në bazë të principeve dhe vlerave të mësuara prej Zotit, janë në kërkim të ndërtimit të shoqërisë.

Nëse ka një përplasje brenda një qytetërimi, atëherë kjo është mes besimtarëve, siç i cilëson Said Nursiu “muttekinët”, të devotshmit, dhe atyre të cilët në jetën e tyre të përditshme, si në politikë, ekonomi, marrëdhënie sociale, përpiqen dhe punojnë që ta mbajnë larg Allahun prej mendjeve të tyre, si dhe përpiqen që fenë ta reduktojnë në nivel individual, duke e cilësuar atë si një diçka ceremoniale pa ndikim, apo edhe si një element folklorik pa ngjyra.

Prandaj, hapi i parë që duhet të merret për të themeluar një civilizim mbi bazat e paqes dhe drejtësisë, është të kuptojmë se këtë gjë nuk kemi për ta arritur me anë të aftësive dhe përpjekjeve tona. Për të qenë të suksesshëm, ne kemi nevojë për udhëzimin dhe forcën që vjen nga Allahu. Paqja e vërtetë arrihet vetëm atëherë kur njerëzimi t’i bindet urdhëresave të Allahut dhe të kthehen me një pendim të sinqertë tek Ai.

Said Nursiu, në dëshirën e tij për paqe universale, shprehu gjithashtu se kjo gjë është njëkohësisht  mallëngjim i miliona njerëzve në mbarë botën. Ai e pa me sytë e tij shkatërrimin, hidhërimin dhe telashet që sollën të dyja luftërat botërore dhe kishte dëshirë të shikonte një epokë mirëqenieje e paqeje për të gjithë. Këtë gjë Said Nursiu e shikoi si një mision që Islami ka në faqe të tokës dhe si një detyrë që duhet ta realizojnë myslimanët.

Sipas Said Nursiut, në të ardhmen, kur me leje të Zotit do të kemi një Islam të forcuar, atëherë fitimtar do të kemi një civilizim të bukur dhe të mirë, ku Islami do të sigurojë pastrimin e sipërfaqes së tokës nga papastërtitë dhe ku vazhdimisht do të sigurojë një paqe publike[65].

Said Nursiu thotë: “Nuk jemi pro dhe nuk i mbështesim urdhrat e një komandanti, i cili në emër të ligjit vepron sipas dëshirës së tij. Gjithashtu, edhe ne vetë nuk e veprojmë diçka të tillë. Megjithëse për rreth 20 vite personalisht jam torturuar, përndjekur dhe jam përballur me padrejtësitë më të rënda, si dhe përtej faktit që kemi pasur me qindra mijëra ndjekës, ne nuk jemi futur as në politikë dhe as në administratë, nuk e kemi prishur rendin publik dhe nuk është shënuar asnjë incident që ne të kemi prishur ndonjëherë rendin e ditës.”.[66]

Së fundmi, do të flasim për një çështje që Said Nursiu e përsëriste shpeshherë. Ajo është domosdoshmëria për një marrëveshje të mirëfilltë afatgjatë për paqe. Kur dikush i bën një padrejtësi dikujt tjetër, apo kur një popull shkakton konflikt me një popull tjetër, përfundimi i kësaj nuk sjell vetëm se frikë, zemërim dhe shqetësim. Palës, që shkakton konflikt, i vishet ndjenja e fajit dhe kjo e fundit ka një dëshirë që veten ta nxjerrë sikur ka të drejtë.

Të gjithë elementet dhe organet kryesore mediatike si, kanalet televizive, gazetat dhe botimet shkencore, përdoren për të orientuar botëkuptimin e opinionit publik drejt pranimit të lëvizjeve politike që bën një qeveri, por, pavarësisht kësaj, thelbi kryesor, që është shkaktar i konfliktit e dhunës me të tjerët, qëndron përgjithësisht tek egoizmi dhe lakmia që ka njeriu.

Said Nursiu mendon se kjo situatë ka vetëm një zgjidhje. Këtë zgjidhje e urdhëron Kur’ani, e vendos dhe e inkurajon Islami, njerëzimi, përshtatshmëria njerëzore, si dhe e vërteta, e cila është paqja dhe marrëveshja. Në momentin që nuk ka një marrëveshje paqësore, plagët e hapura mes marrëdhënieve njerëzore zënë mikrobe, thellohen dhe bëhen shkak për rikthimin e mosmarrëveshjeve dhe situatave armiqësore mes njerëzve. Mosmarrëveshjet lindin mosmarrëveshje, dhuna bëhet shkak për dhunë më të madhe dhe gjendja konfliktuale vazhdon pafundësisht.

Rrugëdalja e vetme prej këtyre reagimeve të ndërthurura të dhunës, në formën e një cikli të vazhdueshëm, është vetëm marrëveshja paqësore. Marrëveshja paqësore arrin të kurojë dyshimet dhe zemërimet që burojnë prej gabimeve të bëra ndaj njëri-tjetrit, gjë të cilën kurrsesi nuk mund ta arrijnë fuqitë ushtarake. Siç thotë dhe Said Nursiu: “Ajo fatkeqësi e vogël zmadhohet dhe bëhet e vazhdueshme. Nëse arrihet paqja, vrasësi pendohet dhe ai tashmë do të lutet për të vrarin. Duke e lënë pas të shkuarën, të dyja palët dalin fituese dhe do të bëhen sikur të jenë vëllezër me njëri-tjetrin. Në vend të një vëllai të humbur, ai arrin të fitojë disa vëllezër të tjerë, të cilët i bashkon besimi fetar.”.[67]

Në këtë kohë që po jetojmë, në këtë tension të madh mes marrëdhënieve njerëzore, ne që jemi në kërkim të një paqeje botërore të qëndrueshme për mbizotërimin e drejtësisë, le t’i lutemi Allahut që gjithsecili prej nesh, dhe në veçanti udhëheqësit e kombeve, t’i dëgjojnë këto këshilla të logjikshme të “Risale-i Nurit”.

 

PËRFUNDIM

Bediuzzamani udhëtoi nëpër shumë provinca të vendit, duke nisur që nga koha kur Perandoria Osmane ishte akoma në fuqi. Ai vizitoi të gjitha zonat e banuara, që nga qytetet më të mëdha, deri në fshatrat më të largët, që nga zonat më të populluara, deri te zonat më të shkreta malore. Bediuzzamani ndihej keq kur shikonte se në çdo vend ku ndalonte, mbizotëronte injoranca, masat popullore vuanin izolim të skajshëm dhe njerëzit pengonin e dëmtonin njëri-tjetrin për shkak të konflikteve të ndryshme. Si një intelektual i dalluar, i cili kishte aftësinë ta interpretonte aktualitetin e kohës në kuptimin më të lartë, ai dëshironte të frymëzonte masat e mjera dhe të dëshpëruara me shpirtin e dijes e të mësuarit. Ai nxori në pah shkaqet e varfërisë aktuale dhe problemet ekonomike, dhe paraqiti zgjidhjet e mosmarrëveshjeve brenda shoqërisë, duke bërë thirrje vazhdimisht për unitet e bashkëjetesë kolektive.

Bediuzzamani themeloi një front kundër ateizmit, herezisë tronditëse dhe besëtytnive, duke nxjerrë në pah qorrsokakun ku ato të shpinin. Ai e konsideronte tradhti ndaj vendit dhe popullit të tij fshehjen e të vërtetave, qofshin ato edhe të vogla. Ishte në natyrën e tij të shqetësohej kur vërente gjëra të këqija që hidhnin baltë mbi vlerat fetare. Në kohët më të egra, atëherë kur askush nuk guxonte të fliste një fjalë në lidhje me të vërtetat fetare, ai e paralajmëronte shoqërinë për rrezikun e zhgënjimit. Ai përkundër gjithë torturave, helmimeve dhe vuajtjeve të ndryshme, si dhe përballë ndëshkimeve me burgim e internim, ka qenë falës dhe ashtu ka këshilluar, madje, në porosinë e tij të fundit ka thënë: “Shokët e mi, mos u hakmerrni për mua.”.[68]

Në një kohë të mbrapshtë, kur kombi turk ishte në gjendje të vështirë për shkak të intelektualizmit shterp, kur çdo problem shoqëror degjeneronte në kaos, kur njerëzve u duhej të përballeshin me qindra ngjarje që sillnin gjakderdhje në mbarë vendin dhe kur vlerat kombëtare e islame ishin shkatërruar, Bediuzzamani analizoi pareshtur sëmundjet shekullore, i diagnostikoi ato dhe paraqiti kurat përkatëse, duke ia kushtuar tërë jetën shërimit të tyre. Jeta e tij vetjake ishte e mbushur me entuziazëm që e manifestonte vazhdimisht me projekte e ide alternative për t’ua paraqitur ato më pas qeverive dhe shoqërisë. Bediuzzamani ishte gjithmonë i sinqertë në fjalët dhe veprat e tij, si dhe trim në shpalosjen e ideve të tij, që kishin të bënin me çështje të përbashkëta rreth vuajtjeve të njerëzve në mbarë botën.

Duke u vënë ballë për ballë me një botë të tillë kaotike, Bediuzzamani ishte plotësisht i ndërgjegjshëm në lidhje me përgjegjësinë e madhe që kishte mbi supe, ndaj ai e mbarti këtë barrë të tmerrshme pa u ankuar. Ai ishte një person me modesti të pashoqe dhe e njihte mirë Zotin e Fuqinë e Tij të pafundme, si dhe Mirësinë e Tij të pakufishme. Ai e kaloi tërë jetën nën hijen e Kur’anit dhe Traditës Profetike, si dhe nën krahët e përvojës e të logjikës. Ai ishte një njeri me gjykim të shëndoshë, i mbushur me dashuri dhe entuziazëm në një shkallë të pakrahasueshme.

Nëpër ligjërata të ndryshme Bediuzzamani është shprehur se ligji i fesë islame, i njeh të barabarta të drejtat e të krishterëve me ato të myslimanëve. Ai është i mendimit se për gabimin e dikujt, fëmija dhe të afërmit e tij nuk janë fajtorë; jeta e një të pafajshmi nuk sakrifikohet edhe nëse ajo është për shpëtimin e të gjithë njerëzimit. Ai gjithmonë ruajti nivelin e tij të jashtëzakonshëm, qoftë në veprat e tij të hershme, të cilat dëshmonin shenjat e para të zgjuarsisë së tij dhe sigurisht, në veprat e tij të mëvonshme, të cilat qenë secila fryt i një pjekurie, i një jete të mbushur plot me sprova.

Duke e kuptuar në një moshë të re se shkenca do të dominonte në të ardhmen, ndryshe nga dijetarët e tjerë fetarë, dhe në të vërtetë ai u kundërshtua për shkak të kësaj, Bediuzzamani studioi dhe perfeksionoi shumicën e shkencave moderne fizike e matematikore. Nëpërmjet inspirimit të Kur’anit, me veprat “Risale-i Nur”, Bediuzzamani hapi një rrugë të drejtpërdrejtë për tek e vërteta, me anë të së cilës besimi i qëndrueshëm për të vërtetat e fesë, mund të fitohet në një periudhë kohe të shkurtër. Ai theksoi se me anë të këtyre veprave, myslimanët do të gjejnë një rrugë të mesme, si në aspektin fizik, ashtu edhe në atë shpirtëror. Në fund, mund të themi lirshëm se e gjithë përpjekja e Bediuzzamanit, gjatë gjithë jetës së tij, ishte për përparimin dhe lulëzimin e myslimanëve dhe të botës islame, për lumturinë e tyre në këtë botë e në tjetrën, si dhe për lumturinë e të gjithë njerëzimit.

 

LITERATURA E SHFRYTËZUAR

Alparslan Açıkgenç, Said Nursi, İslam Ansiklopedisi, TDV, V. 35.

Bediuzzaman Said Nursi, Jeta dhe vepra e autorit të Risale-i Nurit, Sözler Neşriyat, shqipëroi Jusuf Salkurti, İstanbul 2010.

Bediuzzaman Said Nursi, Sözler – Fjalët, Nga Koleksioni i Risale-i Nurit, Sözler Neşriyat, shqipëroi nga gjuha arabe Jusuf Salkurti, İstanbul 2006.

Bediüzzaman Said Nursi, Mektubat, Risale-i Nur Külliyatından (Terimli, Lügatli, Kaynaklı, İndeksli), Söz BasımYayın, İstanbul 2004.

Bediuzzaman Said Nursi, Şualar, Risale-i Nur Külliyatından, Şahdamar Yayınları, İstanbul 2007.

Bediuzzaman Said Nursi, Lem’alar, Risale-i Nur Külliyatından, Yeni Asya Neşriyat, Germany, 1994.

Bediüzzaman Said Nursi, Emirdağ Lahikası, Risale-i Nur Külliyatından (Lügatli, Kaynaklı, İndeksli), Söz BasımYayın, İstanbul 2012.

Bediuzzaman Said Nursi, Hutbe-i Şamiye, (Arapça Metin İlaveli), Yeni Asya Neşriyat, İstanbul 2016.

Bediuzzaman Said Nursi, Sikke-i Tasdik-i Gaybi, Risale-i Nur Külliyatından, Söz BasımYayın, İstanbul 2000.

Bediüzzaman Said Nursi’nin Kronolojik Hayatı, Risale-i Nur Araştırmaları Platformu, bediuzzaman-said-nursinin-kronolojik-hayati.pdf

Bediüzzaman Said Nursi kimdir? (Uzun Biyografi), sorularlarisale.com, makale.

Necmeddin Şahiner, Bilinmeyen Taraflarıyla Bediüzzaman Said Nursi, Nesil Yayınları, İstanbul 1994.

Niyazi Beki (Dr.), Kur’an İlimleri ve Tefsir Açısından Bediüzzaman Said Nursi’nin Eserleri, Timaş Yayınları İstanbul, 1999.

Ramazan Ballxhë (Dr.), Jeta dhe vepra e këshilltarit të shekullit Bediuzzaman Nursiut, shtëpia botuese “Gelenek”, përktheu Abdylkadir Haktanër, Stamboll 2003.

Suat Yıdırım (Prof. Dr.), Risale-i Nurun Kur’an tefsirindeki yeri, risalehaber.com, makale.

Tubanur Tarhan & Ayşenur Osmanoğlu, Bir Kitap Bediüzzaman Said Nursi: Entelektüel Biyografisi, DergiPark Akademik, İktisat sayısı, Yıl 2017, Sayı: 3.

Thomas Michel (Prof. Dr.), Bediüzzamana göre Müslümanlık-Hıristiyanlık Münasebetleri, Etkileşim Yayınları, İstanbul 2006.

 

[1]. Dr. Ramazan Ballxhë, Jeta dhe vepra e këshilltarit të shekullit Bediuzzaman Nursiut, përktheu Abdylkadir Haktanër, shtëpia botuese “Gelenek”, Stamboll 2003, f. 281.

[2]. Bediuzzaman Said Nursi, Sözler – Fjalët, Nga Koleksioni i Risale-i Nurit, Sözler Neşriyat. Shqipëroi nga arabishtja Jusuf Salkurti, İstanbul 2006, f. 4.

[3]. Ebu Daud, Melahim 1, nr. 4291. E Saktëson Es-Sekhaui në “El-Mekasid el-hasene”, nr. 149 dhe Albani në “Es-Silsiletu es-sahiha”, nr. 599; El-Hakim, “El-Mustedrek”, 4:522; El-Munaui, “Fejdu’l-Kadir”, 2:281, nr. 1845.

[4]. Një fshat i përbërë prej 20 shtëpiash.

[5]. Bediuzzaman Said Nursi, Jeta dhe vepra e autorit të Risale-i Nurit, shqipëroi Jusuf Salkurti, Sözler Neşriyat, İstanbul 2010, f. 16.

[6]. Nursi, po aty, f. 18-19; Bediuzzaman Said Nursi, Emirdag Lahikası-II, Risale-i Nur Külliyatından (Lügatli, Kaynaklı, İndeksli), Söz BasımYayın, İstanbul 2012, f. 52.

[7]. Libër i shkruar me figura letrare nga poeti i famshëm Ali Hariri, i cili vdiq në vitin 665 hixhri.

[8]. Libër që përmban parimet e Fikhut, jurisprudencës së katër medh’hebeve të Islamit, shkruar nga dijetari shafi, Ibnu’l Subki.

[9]. Nursi, Jeta dhe vepra e autorit të Risale-i Nurit, f. 45.

[10]. Nursi, po aty, f. 41; Nursi, Emirdag Lahikası-II, f. 257.

[11]. Tahir Pashë Shkodrani është me origjinë shqiptare, lindur në Podgoricë më 1847. Ai ka qenë prefekt në Musul (Irak), Van dhe Bitlis.

[12]. Nursi, Jeta dhe vepra e autorit të Risale-i Nurit, f. 52.

[13]. Ballxhë, po aty, f. 71.

[14]. Necmeddin Şahiner, Bilinmeyen Taraflarıyla Bediüzzaman Said Nursi, Nesil Yayınları, İstanbul 2004, f. 76.

[15]. Nursi, Emirdag Lahikası-II, f. 82.  

[16]. Bediüzzaman Said Nursi, Mektubat, Risale-i Nur Külliyatından (Terimli, Lügatli, Kaynaklı, İndeksli), Söz BasımYayın, İstanbul 2004, f. 19.

[17]. Nursi, Jeta dhe vepra e autorit të Risale-i Nurit, f. 124; Bediüzzaman Said Nursi, Hutbe-i Şamiye, (Arapça Metin İlaveli), Yeni Asya Neşriyat, İstanbul 2016, f. 23.

[18]. Ballxhë, po aty, f. 106.

[19]. Nursi, Jeta dhe vepra e autorit të Risale-i Nurit, f. 176.

[20]. Nursi, po aty, f. 177.

[21]. Shoqatë në rangun e akademisë islame, e varur nga Shejhulislami (Post që përfaqësonte organin zyrtar fetar në Perandorinë Osmane), e cila ka operuar gjatë viteve 1918-1922. Bediuzzamani qëndroi anëtar i shoqatës për katër vitet e ekzistencës së saj të shkurtër. Ajo u mbyll në nëntor të vitit 1922, kur Sulltanati u suprimua nga qeveria e Ankarasë. Në dokumentin e kësaj shoqate, vet Bediuzzanani ndër të tjera ka thënë: “Unë kam qenë një anëtar i Daru’l Hikmeti’l Islamije që kur ajo u themelua në fillim. Unë e humba diplomën që mora prej Muhammed Xhelal Efendiut kur isha një i burgosur lufte. Jam autori i shtatëmbëdhjetë veprave. Së pari, në arabisht, janë komenti Kur’anor “Isharatul i’xhaz”, trajtesat mbi logjikën të quajtura “Talikat” dhe “Kızıl i’xhaz”, dhe El-Hutbetu’sh Shamije. Unë kam shkruar vepra në turqisht si Nokta, Shuaat, Sunuhat, Munazarat, Muhakemat, Lemeat, Rumuz, Isharat, Hutuvat’i Sitte, Iki (mekteb-i) musibetin şehadetnamesi dhe Hakikat Çekirdekleri. Shumica e veprave të mia janë shkruar si nxitje për orientimin e myslimanëve dhe për të zgjuar të pavëmendshmit. Ashtu siç flas Turqisht dhe Kurdisht, po ashtu unë lexoj e shkruaj Arabisht dhe Persisht.” (Nursi, po aty, f. 204-205).

[22]. Bediüzzaman Said Nursi kimdir? (Uzun Biyografi), sorularlarisale.com, makale.

[23]. Nursi, po aty, f. 209.

[24]. Nursi, Mektubat, f. 19.

[25]. Nursi, Jeta dhe vepra e autorit të Risale-i Nurit, f. 199.

[26]. Nursi, po aty, f. 236.

[27]. Bediüzzaman Said Nursi kimdir? (Uzun Biyografi), po aty.

[28]. Nursi, po aty, f. 218.

[29]. Nursi, po aty, 221.

[30]. Ballxhë, po aty, f. 139.

[31]. Ballxhë, po aty, f. 281.

[32]. Nursi, po aty, f. 303.

[33]. Krahasuar me historinë e profetit Jusuf (a.s.), si model i të burgosurve.

[34]. Bediüzzaman Said Nursi kimdir? (Uzun Biyografi), po aty.

[35]. Nursi, po aty, f. 322.

[36]. Meulana Halid Bagdati është muxheddidi (ripërtëritësi i çështjeve të fesë) i pranuar i shekullit 19, i cili ka ndërruar jetë më 1827. Ndikimet e tij të shumta janë shtrirë qysh nga Azia e Mesme deri në Ballkan, nga Afrika e Veriut deri në Lindjen e Largët.

[37]. Bediuzzamani gjatë gjithë jetës së tij nuk ka pranuar kurrë zekat, sadaka apo dhuratë prej dikujt.

[38]. Nursi, po aty, f. 449.

[39]. Bediüzzaman Said Nursi kimdir? (Uzun Biyografi), po aty.

[40]. Në kohën kur ishte në pushtet e vetmja parti në atë kohë, Partia e Popullit Republikan, viti 1932 u shpall viti i reformave në fe. Kështu, më 30 janar 1932 fillon të këndohet ezani në gjuhën turke, që zgjati deri më 16 qershor 1950, për t’u kënduar përsëri në gjuhën arabe me ardhjen në pushtet të Partisë Demokratike.

[41]. Bediuzzaman Said Nursi, Jetëshkrimi, f. 610 (Analizat).

[42]. Nursi, Jeta dhe vepra e autorit të Risale-i Nurit, f. 508.

[43]. Nursi, po aty, f. 519.

[44]. Nursi, po aty, f. 522.

[45]. Ballxhë, po aty, f. 250-251; Nursi, po aty, f. 535-536.

[46]. Ballxhë, po aty, f. 246.

[47]. Ballxhë, po aty, f. 252.

[48]. Nursi, po aty, f. 537.

[49]. Ballxhë, po aty, f. 227.

[50]. Ballxhë, po aty, f. 174.

[51]. Ballxhë, po aty, f. 281.

[52]. Ballxhë, po aty, f. 230.

[53]. Nursi, po aty, f. 270.

[54].  Sufjan: Personi që mbart epitetin “Sufjan” është njëri prej dexhalëve. Vetëm se ky epitet, përdoret për ta përcaktuar atë si “Dexhalin Islam”. Siç thuhet në hadithet autentike, ai është një person i frikshëm dhe hipokrit, i cili do të vijë në kohën e fundit dhe do t’i sjellë ditë të zeza umetit, si dhe do të përpiqet të shkatërrojë idealin e Islamit. (Kenzu’l-Ummal, 11/125; İsmail Hakkı, Ruhu’l-Bejan, Stamboll, 8/197).

[55]. Bediuzzaman Said Nursi, Şualar, Şahdamar Yayınları, İstanbul 2007, f. 505.

[56]. Bediuzzaman Said Nursi, Sikke-i Tasdik-i Gaybi, Risale-i Nur Külliyatından, Söz BasımYayın, İstanbul 2000, f. 65.

[57]. Nursi, Mektubat, f. 421.

[58]. Nursi, po aty, f. 20.

[59]. Emri i rajonit që ndodhet mes Detit të Zi dhe Detit Kaspik, në kufirin e Evropës dhe Azisë.

[60]. Bediuzzaman Said Nursi, Lem’alar, Risale-i Nur Külliyatından, Yeni Asya Neşriyat, Germany, 1994, f. 258-265.

[61]. Nursi, po aty, f. 151.

[62]. Nursi, Şualar, f. 239.

[63]. Nursi, po aty, f. 260.

[64]. Prof. Dr. Thomas Michel, Bediüzzamana göre Müslümanlık-Hıristiyanlık Münasebetleri, Etkileşim Yayınları, İstanbul 2006, f. 142.

[65]. Nursi, Hutbe-i Şamiye, f. 42.

[66]. Nursi, Şualar, f. 342.

[67]. Michel, po aty, f. 147.

[68]. Ballxhë, po aty, f. 256.

---

• Bediuzzaman, Said Nursi, Zani i Naltë