Zani i Naltë – Njohja e vetes

Njohja e vetes

Oct 19, 2020 Zani i Nalte Shkenca Islame, Studime 0

nga Ebu Hamid El-Gazali

Abstrakt

Njeriu në një anë i takon botës së krijesave e në anën tjetër botës urdhërore. Rruhu nuk ka hapësirë, masë, kolorit andaj nuk mund të përkufizohet, ndërsa urdhri (kun) është rruga e tij. Disa kanë menduar se Rruhu është pa fillim andaj kanë gabuar. Disa kanë thënë se Rruhu është rastësi, edhe këta kanë gabuar, sepse rastësia nuk ekziston në vete, por pason një tjetër. Rruhu është rrënja e bijve të Ademit (njeriut). Ana formale e njeriut e pason. Disa kanë thënë se Rruhu është organizëm, edhe këta kanë gabuar, sepse organizmi pranon ndarjen. Rruhu të cilin e kemi quajtur zemër është vend i njohjes së Allahut të Madhërishëm, është i tejpashëm nga lloji i melekëve dhe njohja e tij është tejet e vështirë. Dije se secili individ është si një shtet, duart, këmbët dhe organet e tjera janë pasuritë e këtij shteti. Zemra është mbreti, ndërsa truri është ministri. Mbreti vendos dhe mbikëqyr punën për të arritur harmoninë, rendin dhe qetësinë në pushtet. Nëse mbreti, këta i lë pa kontroll, me siguri që do ta rrënojnë shtetin. Për këtë nevojitet që të konsultohet me ministrin (mendjen). Kështu rregullohet shteti dhe ruhet harmonia e qetësia. Domethënë zemra e konsulton mendjen që të nënshtrojë epshin dhe zemërimin, që t’i binden dhe të jenë në shërbim në mënyrë që individi të jetë i liruar dhe pa pengesa për të arritur lumturinë, e kjo është njohja e Prezencës Hyjnore. Nëse ndodh që mendja (ministri) e lëshon kontrollin dhe bie nën ndikimin e epshit dhe zemërimit, individi shkatërrohet, ndërsa rruhu (zemra) do të jetë e palumtur në botën tjetër. Dije se epshi dhe zemërimi janë të obliguar që të jenë shërbëtorë për mbajtjen e fuqisë trupore dhe jetës bashkëshortore dhe aktivitetin e shqisave tona. Këto shqisa i shërbejnë secilit person dhe janë instrumente të mendjes dhe janë nën kontrollin e tij. Mendja (akl) është qendra e të gjitha aktiviteteve, ndërsa zemra është drita me të cilën mendja sheh Prezencën Hyjnore. Mendja është shërbëtor i zemrës ndërsa zemra është krijuar të shikojë bukurinë e Prezencës Hyjnore. Kush e kupton këtë art ai është rob i vërtetë.

Dije se çelësi i njohjes së Allahut xh.sh. është njohja e vetes, siç ka thënë i Lavdëruari dhe i Lartësuari në Kur’anin Fisnik:

“Ne do t’u bëjmë atyre të mundshme që të shohin argumentet Tona në horizonte dhe në vetën e tyre deri që t’u bëhet e qartë se Ai (Allahut ) është i vërtetë…”[1]

Gjithashtu Muhamedi a.s., ka thënë: “Kush e ka njohur veten e ka njohur Zotin e vet.“ Nuk ke asgjë më afër teje se vetja jote andaj nëse nuk e njeh veten, si do ta njohësh Zotin tënd? Nëse thua: “Unë e njoh veten”, ti mendon në njohjen e trupit tënd, si p.sh duart, këmbët, kokën, por ti nuk di fare çfarë ke në brendinë tënde, si p.sh. kur zemërohesh kërkon kacafytje, kur kaplohesh nga epshi kërkon kënaqësi seksuale, kur ke uri kërkon ushqim, kur je i etur kërkon pije. Njeriu me këto gjëra i bashkëngjitet kafshëve dhe është identik me to në këtë aspekt. Detyra jote është që me të vërtetë të njohësh veten, për të kuptuar se kush je, nga ke ardhur, për çfarë je krijuar dhe ku do të shkosh. Ku gjendet lumturia jote e ku fatkeqësia jote. Në brendinë tënde janë përmbledhur cilësi të ndryshme. Disa prej tyre janë cilësi të kafshëve shtëpiake, disa cilësi të melekëve, por tek ti është edhe shpirti (rruhu), i cili është vlera jote e vërtetë. Lumturia e kafshëve shtëpiake është në ushqim, pije, fjetje dhe mbarsim seksual. Lumturia e shtazëve të egra është në agresivitetin e tyre. Lumturia e shejtanit është në ngatërresa, dëm dhe mashtrim. Nëse je i preokupuar me ndonjë prej cilësive të cekura atëherë atij lloji i takon.

Lumturia e melekëve është në dëshminë e bukurisë së Prezencës Hyjnore, dhe për ata zemërimi dhe epshi janë cilësi të huaja. Andaj mundohu të kuptosh me seriozitet përse këto cilësi janë të vendosura tek ti. Nuk i ka krijuar Allahu i Madhërishëm që të jesh rob i tyre por i ka krijuar që ato të jenë në shërbimin tënd, apo kafsha në pordorimin tënd. Feja është përpjekje, ndërsa njohja është shenjë e udhëzimit sikurse thotë Allahu i Madhërishëm në Kur’anin Fisnik:

“E ata, të cilët luftuan për hir Tonë, Ne, me siguri do t’i orientojmë rrugës për te Ne…”[2]

Themeli i parë i luftës është të njihet ushtria e zemrës, sepse nëse njeriu nuk e njeh ushtrinë e zemrës nuk e ka luftën e drejtë. Dije se nefsi (egoja impulsive e cilia gjendet në anën e majtë të zemrës) është kafsha kalëruese e zemrës (Rruhit) dhe zemra posedon ushtrinë e saj siç thotë Allahu i Madhërishëm:

“…Ushtrinë e Zotit tënd nuk e di kush pos Atij…”[3]

Zemra është krijuar për punët e Ahiretit, duke kërkuar lumturinë e saj, ndërsa lumturia e saj është njohja e Zotit. Nefsi është i ekspozuar ndaj shumë armiqve. Është e detyrueshme të njihen dy ushtri; e jashtme dhe e brendshme. Ushtria e jashtme e nefsit është epshi dhe zemërimi. Ajo vepron përmes duarve, këmbëve, syve dhe organeve të tjera të jashtme. Ndërsa ushtria e brendshme janë pesë shqisat e brendshme që veprojnë përmes trurit, e manifestohen përmes shqisës së memories, imagjinatës, arsyes, fantazisë, etj. Për ta njohur zemrën nevojiten përpjekje dhe mund i madh, sepse zemra është substancë nga lloji i melekëve. Sa i përket çështjes se çfarë është realiteti i zemrës, në sheriat nuk ka fjalë më tepër se fjalët e Allahut të Madhërishëm:

“Të pyesin ty për shpirtin; Thuaj: ‘Shpirti është çështje që i përket vetëm Zotit tim, e juve ju është dhënë fort pak dije’.”[4]

Rruhu (shpirti) është pjesë e tërësisë së fuqisë hyjnore. Rruhu është nga bota e imperativit (bota urdhërore). Allahu i Madhërishëm, thotë:

“…Atij i takojnë krijesat dhe urdhri (imperativi)…”[5]

Njeriu në një anë i takon botës së krijesave e në anën tjetër botës urdhërore. Çdo gjë e cila është e kufizuar nga hapësira, masa, përkufizimi, i takon botës së krijesave. Rruhu nuk ka hapësirë, masë, kolorit andaj nuk mund të përkufizohet, ndërsa urdhri (kun) është rruga e tij. Disa kanë menduar se Rruhu është pa fillim andaj kanë gabuar. Disa kanë thënë se Rruhu është rastësi, edhe këta kanë gabuar, sepse rastësia nuk ekziston në vete, por pason një tjetër. Rruhu është rrënja e bijve të Ademit (njeriut). Ana formale e njeriut e pason. Disa kanë thënë se Rruhu është organizëm, edhe këta kanë gabuar, sepse organizmi pranon ndarjen. Rruhu të cilin e kemi quajtur zemër është vend i njohjes së Allahut të Madhërishëm, është i tejpashëm nga lloji i melekëve dhe njohja e tij është tejet e vështirë. Dije se secili individ është si një shtet, duart, këmbët dhe organet e tjera janë pasuritë e këtij shteti. Zemra është mbreti, ndërsa truri është ministri. Mbreti vendos dhe shikon punën e tyre për të arritur harmoninë, rendin dhe qetësinë në pushtet. Nëse në këtë shtet dominon fuqia epshore, e cila është mëkëmbës, atëherë arrihet mashtrimi, rrena, ngatërresa, ndërsa fuqia hidhëruese anon kah ashpërsia dhe dëmi, ndërsa policia në këtë shtet anon kah vrasjet dhe rrënimet e të mirave. Nëse mbreti, këta i lë pa kontroll, me siguri që do ta rrënojnë shtetin. Për këtë nevojitet që të konsultohet me ministrin dhe ta vendosë të deleguarin në polici, nën mbikëqyrjen dhe dominimin e ministrit (mendjes). Kështu rregullohet shteti dhe të ruhet harmonia e qetësia. Domethënë zemra e konsulton mendjen që të nënshtrojë epshin dhe zemërimin, që t’i binden dhe të jenë në shërbim në mënyrë që individi të jetë i liruar dhe pa pengesa për të arritur lumturinë, e kjo është njohja e Prezencës Hyjnore. Nëse ndodh që mendja (ministri) e lëshon kontrollin dhe bie nën ndikimin e epshit dhe zemërimit, individi shkatërrohet, ndërsa Rruhu (zemra) do të jetë e palumtur në botën tjetër. Dije se epshi dhe zemërimi janë të obliguar që të jenë shërbëtorë për mbajtjen e fuqisë trupore dhe jetës bashkëshortore dhe aktivitetin e shqisave tona. Këto shqisa i shërbejnë secilit person dhe janë instrumente të mendjes dhe janë nën kontrollin e tij. Mendja (akl) është qendër e të gjitha aktiviteteve, ndërsa zemra është dritë me të cilën mendja sheh Prezencën Hyjnore. Mendja është shërbëtor i zemrës ndërsa zemra është krijuar të shikojë bukurinë e Prezencës Hyjnore. Kush e kupton këtë art ai është rob i vërtetë siç thotë Allahut i Madhërishëm në Kur’an:

“Unë nuk i krijova xhinët dhe njerëzit për tjetër pos që të më adhurojnë (robërojnë).”[6]

Kuptimi i këtij ajeti është: “Kemi krijuar zemrën dhe i kemi dhënë pushtet dhe ushtri, kemi bërë që nefsi të jetë kafsha kalëruese që nga bota e pluhurit të ngrihet në lartësi më të mëdha.” Kush dëshiron të plotësojë këtë obligim të kësaj dhuntie duhet të marrë pozitën si mbreti në fronin e tij, ndërsa qëllimin dhe cakun e lëvizjes ta ketë kah Prezenca Hyjnore, ndërsa dëshirën për atdheun dhe vetëqëndrimin nga bota tjetër (ahireti). Nefsi është kafsha kalëruese e tij, ndërsa kjo botë stacioni i tij. Duart dhe këmbët janë shërbëtorët e tij, mendja ministri, epshi punëtori i tij, zemërimi – policia, ndërsa shqisat e tjera sikurse agjentët. Secila shqisë është e obliguar në këtë botë; secila ka një detyrë, mbledhjen e informatave për gjendjen dhe ndodhitë për mjedisin ku jetojnë. Në pjesën e përparme të trurit është vendosur forca e imagjinatës, e cila është paraparë dhe vend i mbledhjes së informatave nga shqisat e jashtme, ndërsa forca e memories është në mesin e trurit. Memoria i mbledh informatat nga imagjinata dhe i ruan për t’ia parashtruar mendjes. Kur informatat arrijnë deri te ministri (mendja) ku i shikon kufijtë e forcës së tij në mbretërinë e tij. Kur vëren padëgjueshmëri, zemërimin ose epshin, nga cilado shqisë që vjen, merr masat përkatëse dhe niset për luftë. Qëllimi i luftës nuk është të shkatërrojë ose vrasë cilindo nga qytetarët e saj, sepse mbretëria mbahet me bashkëveprimin e të gjithëve (p.sh. nuk e vret syrin nëse ka shikuar ku nuk duhet), por i nënshtron duke i kthyer me mirësi, begati e mirëqenie të mbretërisë. Pra, nefsi (egoja impulsive) nuk zhduket por edukohet. Me udhëzim dhe edukatë të bukur islame dhe me përpjekje të vazhdueshme në rrugën e Allahut të Madhërishëm, do të bëhesh i lumtur dhe ta fitosh ngjyrën e cila të takon, siç thotë Kur’ani Fisnik:

“(Kjo fe jona është) Ngjyrosje e Allahut, e kush ngjyros (me fe) më mirë se Allahut. Ne vetëm Atë e adhurojmë.”[7]

Nëse nuk e arrin këtë, do të jesh fatkeq në pasoja siç janë frika, dënimi dhe vuajtja. Lumturia e plotë arrihet në tri gjëra: në fuqinë e zemërimit, fuqinë e epshit dhe fuqinë e diturisë. Baraspesha e këtyre fuqive duhet të jetë në mesin e peshojës. Nëse fuqia epshore rritet mbi dy të tjerat do të prishet baraspesha e cila do të shkaktojë shkatërrimin tënd. Nëse rritet fuqia e zemërimit, marrëzia që do të shkaktojë kjo është shkatërrimi yt. Andaj kur një sahab iu drejtua Pejgamberit, a.s., që ta këshillojë, iu përgjigj: “Mos u zemëro”, (këtë ia përsëriti tri herë). Me rritjen e zemërimit lehtë vjen deri te agresiviteti, vrasjet dhe luftërat. Por, nëse kjo nënshtrohet, paraqitet durimi, trimëria dhe urtësia. E njëjta gjë ndodh me fuqinë epshore, e cila nëse rritet paraqiten veprime të pakontrolluara epshore, që rezultojnë me mëkate të mëdha. Nëse kjo nënshtrohet (me qëndrim mesatar) paraqitet pastërtia dhe kënaqësia me atë që posedon. Dije se ushtria jote ka dy gjendje: cilësinë e bukur dhe atë të pakëndshme. Natyra (tabiat) e kafshëve shtëpiake është që të ushqehen, pinë, flenë dhe mbarsimi seksual. Cilësia e shtazëve të egra është zemërimi, agresiviteti, vrasja, kacafytja dhe hidhërimi. Cilësia e shejtanit është gënjeshtra, mashtrimi, lakmia, hipokrizia dhe manifestimi i tij është përmes veprave të nefsit (njeriu bëhet objekt i shejtanit – [shejatijn el-ins]). Cilësia e melekëve janë veprat e mendjes, e cila manifestohet me mëshirë, dituri dhe vepra të mira. Dije se në lëkurën e njeriut ndodhen katër cilësi: qeni, derri, shejtani dhe meleku. Qeni është i urryer për cilësitë e jo në formën e tij. Po ashtu edhe derri. Njeriu është udhëruar të mënjanojë errësirën e paditurisë me dritën e mendjes, duke u ruajtur nga sprovat. Muhamedi, a.s., ka thënë: “Nuk ka asnjë njeri që nuk e ka shejtanin e tij, dhe vërtet Allahut më ndihmoi kundër shejtanit tim dhe e kam islamizuar.” Epshi (nefsi) dhe zemërimi duhet të jenë të nënshtruar ndaj mendjes e të mos veprojnë asgjë përveçse me urdhrin e mendjes, sepse mendja ka cilësi engjëllore, dhe është bërthamë e lumturisë. Nëse ndodh e kundërta, që individi të bjerë nën ndikimin e nefsit dhe zemërimit, do të paraqiten cilësitë e këqija, të cilat janë cilësi të shejtanit dhe bërthamë e fatkeqësisë. Shembulli i tij është si shembulli i njeriut mysliman, i cili e ka burgosur myslimanin si jobesimtar. Si do të jetë gjendja jote në Ditën e Gjykimit, e ke mbyllur melekun, duke iu nënshtruar nefsit dhe zemërimit, e këto janë qeni dhe derri. Dije se sot, i biri i Ademit është me formën e njeriut, ndërsa nesër do të zbulohet realiteti, dhe forma do të jetë në realitetin e saj. Ai, tek i cili dominon zemërimi, do të ringjallet në formën e qenit, ai tek i cili ka dominuar epshi do të ringjallet në formën e derrit, sepse format do të pësojnë cilësitë e tyre (tabiatin). Njeriu në ëndërr sheh vetëm atë që është në brendinë e tij. Do të kuptosh që këtyre katër formave të cekura, që u takon dhe formohen tek ti, do të mbesin me ty deri në Ditën e Gjykimit. Zemra e njeriut është sikur qelqi. Cilësitë e këqija janë si tymi dhe errësira, të cilat kur arrijnë te zemra e errësojnë dhe pengojnë lumturinë. Cilësitë e bukura janë sikur drita dhe shkëlqimi, të cilat kur arrijnë te zemra e pastrojnë nga errësirat e mosbindja, siç ka thënë Pejgamberi, a.s.: “Pas veprës së keqe bëje veprën e mirë, që e keqja të fshihet.” Pra, zemra mund të jetë e ndriçuar apo e errësuar. Ka shpëtuar ai, i cili vjen tek Allahut me zemër të shëndoshë (kalbun selim).

Pra, njeriu duhet vazhdimisht dhe pandërprerë të punojë, duke zbatuar urdhrat e Allahut dhe duke ndjekur sunetin e Pejgamberit, a.s., të pastrohet nga nefsi dhe zemërimi duke arritur cilësitë e melekut. Me anë të kësaj, njeriu është në gjendje të sundojë shtazët e egra dhe kafshët shtëpiake, siç ka thënë Allahut i Madhërishëm në Kur’anin Fisnik:

“Dhe për ju nënshtroi gjithë ç’ka në qiej dhe ç’ka në tokë…”[8]

Marrë nga libri: “Ihja ulumid-din”, libri 7, Virtytet e zemrës.[9]

Përktheu dhe përshtati:

Prim. dr. med. sc. Ali F. Iljazi

[1] Fussilet 53

[2] Ankebut, 69

[3] Muddeththir, 31

[4] Isra 85

[5] A’raf, 54

[6] Dharijatë, 56

[7] Bekare, 138

[8] Xhathijeh, 13