Zani i Naltë – Mevlana Xhelaluddin Rumi Simbol i dashurisë (II)

Mevlana Xhelaluddin Rumi Simbol i dashurisë (II)

Feb 28, 2019 Zani i Nalte Shkenca Islame 0

nga Msc. Dorian Demetja, Drejtor i Kulturës dhe i Arsimit

Komuniteti Mysliman i Shqipërisë

Abstrakt

Në vitin 1244, Mevlana takohet me Shemsin, një dervish endacak, me sjellje të habitshme. Ky takim ua ndryshoi të dyve jetën. Në të njëjtën kohë, shënoi fillimin e një miqësie të fortë e të veçantë, të cilën, sufistët e shekujve të vonë, e shihnin si bashkimin e dy oqeaneve. Pas takimit me këtë mik të jashtëzakonshëm, Mevlana u shndërrua nga një dijetar me famë në një mistik të përkushtuar, poet plot pasion dhe në një simbol të dashurisë. Mund të thuhet se kjo ishte arsyeja që Shemsi e ndau Mevlanën nga të gjithë shokët dhe ndjekësit e tij. Kjo do të thotë se deshi t’i mësonte atij një qasje të re të dashurisë, me të cilën pasurohet jeta mistike spirituale. U kuptua gjithashtu, se ky ishte edhe shkaku që Mevlana sakrifikoi gjithë miqtë dhe veten e tij, duke qëndruar i vetmuar bashkë me të, deri sa e asimiloi mirë këtë dritë të vërtetë të misticizmit spiritual. Një gjë e tillë ishte një dhuratë e madhe prej Zotit, të cilën nuk ishin në gjendje ta çmonin besimtarët e thjeshtë, përveç atyre që ishin të asaj rruge.

Gjendja e shekullit XIII

Shekulli i XIII shkruhet në histori si kohë e keqkuptimeve fetare dhe kulturore, si dhe e një farë pasigurie e frike ndaj tjetrit. Në kohëra si këto, nevoja për dashuri është më e madhe se kurrë, sepse dashuria është vetë thelbi dhe qëllimi i jetës. Siç na e kujton Mevlana, ajo godet këdo, përfshi edhe ata që i shmangen, madje edhe ata që e përdorin fjalën ‘romantik’ në formë talljeje.

Beteja të pafundme për pushtet, zënka fetare dhe politike mbushnin shekullin e XIII, i cili qe një periudhë vërtet e turbullt në Anadoll. Selxhukët, shteti më i fortë mysliman në atë kohë, ishte lodhur nga problemet e brendshme ndërmjet disa sunduesve myslimanë, që luftonin për fron, madje disa herë deri në vrasje të njëri-tjetrit. Në perëndim, kryqtarët, rrugës për në Jerusalem, pushtuan dhe plaçkitën Kostandinopojën, duke çuar në ndarjen e Perandorisë Bizantine. Në lindje, ushtritë Mongole u shtrinë në toka të gjera nën drejtimin e komandantit ushtarak Xhengis Kan. Ndërsa Bizanti përpiqej të fitonte tokat e humbura, pasuri e pushtet. Ishte koha e një kaosi të paparë, ku të krishterët luftonin kundër të krishterëve, të krishterët luftonin myslimanët, myslimanët luftonin myslimanët. Ngado ku ta ktheje kokën shihje vetëm armiqësi, ankth e frikë të madhe për atë që mund të ndodhte.

Mes këtij kaosi, jetonte një dijetar i shquar mysliman, i quajtur Xhelaluddin Muhamed, i njohur si Mevlana ose me emrin Rumi. Në Konja, në vendin ku ai jetoi, por edhe më gjerë, emri i tij qëndron në një lartësi të tillë, që edhe sot e kësaj dite, tetë shekuj nga koha kur jetoi, njerëzit nuk ia lejojnë vetes t’i drejtohen atij në emër, sepse u duket sikur ia errësojnë lavdinë. Mjafton të përmendim se sa rëndësi të madhe ka ai ndërmjet elitës myslimane, të cilët, kur e përmendin emrin e tij, përdorin epitetin: “Mevlana”, që do të thotë “Zotëria ynë”. Ndërsa Rumi nënkupton Bizantin, pjesën lindore të perandorisë Romake.

Kush ishte Shems-i Tebrizi

Që të tregosh për Mevlanën, më përpara duhet të dimë për Shemsin, sepse nëpërmjet këtij dijetari të madh shpirtëror, Xhelaleddin Rumiu hyri në rrugën e dashurisë hyjnore dhe pastaj u bë Mevlana. Emri i tij i plotë është Shemsuddin Muhammed bin Alij bin Malek, lindur rreth vitit 1180 në Tebriz të Iranit. Shemsi ka qenë në shërbimin e shejh Ebu Bekr Selebaf’it për një periudhë kohore, por ka marrë pjesë edhe nëpër bisedat e shumë sufistëve të tjerë. Megjithatë, etjen për njohuri dhe përvoja më të thella nuk mundi t’ia shuante as shejhu i tij dhe as të tjerët. Ai ishte një sufist impulsiv dhe i papërmbajtur që nuk ia shtrinte dorën askujt përveç Allahut, që e thoshte haptazi pa u frikësuar atë që e konsideronte të drejtë dhe që nuk pëlqente njeri lehtë. Shemsi Tebrizi kishte studiuar fusha të ndryshme të shkencës, sidomos misticizmin në nivele të larta. Ai kishte njohuri të thella për teologjinë, astrologjinë, astronominë, filozofinë dhe logjikën, por e fshihte gjithë këtë njohuri nga sytë e të paditurve. Ai kishte shkollim solid islam, në gjuhën arabe, dhe ishte mysliman suni. Shemsi ndiqte medhhebin shafi’, por shprehej me madhështi edhe për Ebu Hanifen. Ai ishte kritik ndaj disa mjeshtërve të mirënjohur sufistë, bashkëkohës dhe më të hershëm, sepse ata nuk e ndiqnin mjaftueshëm shembullin e profetit.

Nasir Shemsi shkruan: “Shems-i Tebrizi nuk i pëlqente mistikët, ngaqë ata kishin braktisur sheriatin. Ai nuk i donte fekihët, sepse ata jepeshin pas polemikave të padobishme dhe akuzimeve. Ai shmangej nga qëndrimi në seminare dhe teqe. Në vend të kësaj, Shemsi qëndronte në bujtinat e tregtarëve, duke e treguar veten si tregtar udhëtues. Ai hante shumë pak. Një porcion me bukë dhe supë ishte e mjaftueshme për disa ditë. Ai praktikisht e ngordhte urie veten e tij, si mohim ndaj unit”. I biri i Mevlanës, Sulltan Veledi, e përshkruan Shemsin si njeri të ditur dhe të urtë, elokuent dhe të formuar. Ndërsa Baba Zamani, kryetar i strehës së dervishëve në Bagdad, ku dhe Shemsi qëndroi për disa muaj, në vitin 1242, e përshkruan atë si një burrë të gjatë, thatanik, me një hundë të mprehtë, sy të thellë e të zinj dhe flokë të errët, që i binin me kaçurrela të dendura përmbi sy. Baba Zamani thotë: “Nëse dervishëve të tjerë u duheshin muaj, ndonjëherë vite, për të mësuar një gjë të re, atij (Shemsit) i duheshin vetëm pak javë, ndonjëherë edhe ditë. Kishte një kureshtje shumë të madhe për gjithçka të re e të panjohur dhe ishte vëzhgues mjaft i dhënë pas natyrës. Ai admironte simetrinë e rrjetave të merimangës, ose pikat e vesës që vareshin nga petalet e luleve. Insekte, bimë e kafshë sikur i interesonin dhe e frymëzonin shumë”.

Në fakt, më mirë për përvojën e jetës së tij shprehet vetë Shemsi kur thotë: “Që kur isha djalë i vogël kam pasur vegime. Fqinjët ankoheshin te prindërit e mi, duke më akuzuar se sillesha çuditshëm dhe u trembja fëmijët. Njeriu i parë që i gjykoi keq vegimet e mia ishte im atë. Por vegimet nuk mu zhdukën as kur u rrita, madje u bënë më të dendura. E dija që prindërit merakoseshin dhe ndihesha fajtor që i mërzisja, por e vërteta është se nuk dija si t’u jepja fund këtyre vegimeve, madje edhe po të dija, nuk doja t’u jepja fund. Kaloi njëfarë kohe dhe ika njëherë e mirë nga shtëpia. Që nga ajo kohë nuk reshta së qeni dervish endacak, gati 40 vjet. Nuk fjeta dy herë në një vend, nuk hëngra dy herë në një çanak, nuk pashë dy herë të njëjtën fytyrë para vetes. Kështu u enda në lindje e në perëndim, që të gjeja një jetë që ia vlente të jetohej dhe një dituri që ia vlente të dihej. Ngaqë nuk hodha rrënjë asgjëkund, mund të shkoja gjithandej. Gjatë shtegtimeve kam ndjekur lloj lloj rrugësh, nga rrugët e mëdha e të rrahura tregtare deri te shtigjet e harruara, ku nuk shkëmbeheshe me asnjë shpirt të gjallë për ditë të tëra. Nga brigjet e Detit të Zi deri te qytetet e Persisë, nga stepat e gjera të Azisë Qendrore deri te dunat e rërës së Arabisë, kam kaluar mes pyjeve të dendura, në kullota të sheshta dhe shkretëtira, kam qëndruar në hane të mëdha dhe bujtina, jam këshilluar me njerëz të ditur nëpër biblioteka të lashta, kam diskutuar shkrimet e shenjta dhe logjikën me nxënësit e medreseve, kam vizituar tempuj, manastire e faltore, kam medituar bashkë me eremitët nëpër shpella, kam përkujtuar Zotin bashkë me dervishët, kam agjëruar me të urtët dhe kam ngrënë me mohuesit, kam njohur popuj nga të gjitha besimet, moshat e zanatet dhe kam qenë dëshmitar i fatkeqësive, po aq sa edhe i mrekullive. Kam parë fshatra të rrënuara nga varfëria, fusha të nxira nga zjarri dhe qytete të plaçkitura ku lumenjtë ishin të skuqur dhe ku nuk kishte mbetur gjallë asnjë mashkull mbi dhjetë vjeç. Kam parë më të keqen dhe më të mirën e njeriut. Asgjë nuk mund të më habisë më. E di se po më vjen fundi në këtë botë. Nuk më shqetëson edhe aq shumë vdekja, sepse atë nuk e shoh si fund, por vdekja pa lënë pas vetes trashëgimtarë. Më duket sikur brenda gjoksit mbaj botë të tëra, histori që presin të tregohen. Dua që gjithë këtë njohuri t’ia kaloj një njeriu tjetër, i cili të mos jetë as mësues dhe as nxënës i imi. Më duhet një i barabartë me veten, një shok. ‘O Zot, pëshpërita një herë mes errësirës së dhomës. Gjithë jetën shëtita nëpër botë dhe ndoqa rrugën Tënde. Çdo njeri më është dukur si një libër i hapur që ecën. U qëndrova larg kullave të fildishta të dijetarëve dhe zgjodha ta kaloja kohën me të shtypurit, mërgimtarët dhe të dëbuarit. Tani po plas. Më ndihmo që t’ia kaloj diturinë Tënde personit të duhur. Pastaj, bëj me mua ç’të duash’. Për vite me radhë, iu luta Zotit për një shok që t’i jepja diturinë e mbledhur brenda vetes. Më në fund, në një vegim në Samarkandë, kuptova se duhej të vija në Bagdad që të përmbushej fati im”. Shemsi kishte arritur në të gjashtëdhjetat dhe vazhdonte të ishte rrugëve, duke kërkuar shpirtin binjak. Dhe një natë, me këtë dëshirë të madhe, i përgjërohet Zotit kështu: “O Zot! Më trego një nga të dashurit e Tu të fshehur”. Në vegimet që pati ai u pyet: Për çfarë je i gatshëm si falënderim për këtë? Shemsi, pa hezituar, u përgjigj: Kokën.

Pozita e Mevlanës para takimit me Shemsin

Bashkëkohësit e përshkruanin Mevlanën një burrë të pashëm, me trup të gjatë dhe të hollë, me sy të mëdhenj e të ndritshëm, me lëkurë ngjyrë gruri, me mjekër dhe flokë të rrallë. Mevlana ishte një njeri me mjaft ndikim në Konja që e admironin dhe e respektonin shumë njerëz. Edhe sundimtarët e asaj kohe kishin një respekt shumë të madh për të. Kishte shkëlqyer në ligje, teologji, filozofi, astronomi, histori, kimi dhe algjebër. Me mësimet në medrese dhe predikimet në xhami, Mevlanës iu dha rasti të shprehte zotësinë e tij të madhe dhe kulturën e gjerë. Ai mori famë të madhe dhe nga ç’do anë mblidheshin njerëz e studentë për të përfituar nga dituritë e tij. Aq shumë iu shtuan ndjekësit, saqë, jo vetëm në xhami, rreth tryezës apo bankave të shkollës, por edhe gjatë rrugës nga shtëpia në medrese dhe e kundërta, ai ishte i rrethuar gjithnjë nga turma njerëzish, të cilët dëgjonin bisedat e tij të këndshme dhe e pyesnin për çdo gjë që kishin nevojë të dinin. Këta ndjekës nuk ia bënin fjalën dysh Mevlanës dhe e shihnin atë si udhërrëfyes, i cili do të sillte ndryshime pozitive dhe domethënëse në jetët e njerëzve.

Letra e Sejjid Burhanuddinit

Emri i parë që të vjen ndërmend nga personat që ndikuan te Mevlana është i ati, Bahauddin Veledi, i mbiquajtur “Mbreti i Dijetarëve”. Pas vdekjes së tij, ndikim te Mevlana pati zëvendësi i të atit, njëkohësisht mësuesi i Mevlanës, Sejjid Burhanuddin Muhakkik Tirmidhiu. Ndërsa njëri nga personalitetet që ndikuan me veprat e tyre te Mevlana, veçanërisht para Shemsit, ishte imam Gazzali. Në këtë çështje, duhet theksuar ndikimi dhe rëndësia e Shemsi Tebriziut, i cili përbën një pikë kthese në jetën e Mevlanës. Ai u bë shkak që te Mevlana të shpërthejnë urtësitë e dashurisë.

Ndërkohë që Shemsi Tebrizi vazhdonte të qëndronte te streha e dervishëve për një kohë të pacaktuar, në vitin 1243, Sejjid Burhanuddini i dërgon, nga qyteti i Kajserisë, mikut të tij Baba Zamanit, kryetarit të strehës së dervishëve në Bagdad, një letër me këtë përmbajtje:

“Bismil-lahirr-rrahmanirr-rrahim. I dashur vëlla Baba Zaman, paqja dhe bekimet e Zotit qofshin mbi ty…

Në Konja jeton një dijetar, për të cilin nuk e di në ke dëgjuar. Quhet Mevlana Xhelaluddin Rumi. Kam studiuar me të, fillimisht si mësues pastaj, pasi i vdiq i ati, si kujdestar i tij dhe, pas shumë vitesh u bëra nxënës i tij. Aq i talentuar dhe i mençur ishte, saqë erdhi një kohë kur nuk kisha ç’ti mësoja më dhe nisa të mësoja unë prej tij. Edhe të atin e kishte dijetar të shkëlqyer, por Mevlana ka një cilësi, që pak dijetarë e kanë: aftësinë për të gërmuar thellë nën mbështjellën e fesë dhe për të nxjerrë nga thelbi i saj atë xhevahir që është gjithëpërfshirës dhe i vazhdueshëm. Mevlanën e kam pasur si birin tim. I premtova të ndjerit, të atit të tij, se do të kujdesesha për të, por tani që jam plakur dhe më kanë ardhur ditët e fundit, dua të sigurohem që ta lë në shoqëri të mirë. Kështu pra, sado i shquar dhe i suksesshëm që është, Rumiu ndonjëherë më është hapur e më ka thënë se ndihet i pakënaqur nga vetja. Sikur i mungon diçka në jetë, ka një lloj zbrazëtie që nuk ia mbush dot as familja dhe as ndjekësit e vet. Një herë i thashë se ishte ende i njomë dhe nuk po e digjte zjarri, që duhet ta hapte portën e shpirtit dhe ujërat e dashurisë të rridhnin sa jashtë, aq edhe brenda. Kur më pyeti se si ta bënte këtë gjë, i thashë se kishte nevojë për një shok, një mik për të udhëtuar, dhe i kujtova çfarë thotë Profeti: “Besimtari është pasqyra e besimtarit”[1]. Në fakt, nuk e di nëse gjendet ndonjë person i tillë në strehën tuaj, por nëse gjendet, ta lë ty në dorë që t’ia bësh të ditur fatin që e pret. Nëse ti dhe unë mund të luajmë ndonjë rol sado të vogël dhe t’i ndihmojmë këta dy lumenj të takohen e të rrjedhin së bashku në oqeanin e dashurisë hyjnore, nëse mund t’i ndihmojmë këta dy miq të Zotit të takohen, unë e quaj veten të bekuar…”

Shejh Sejjid Burhaneddin

Bashkimi i dy oqeaneve

Nuk ishte shumë e vështirë që Baba Zamani ta kuptonte se për kë bëhej fjalë në letër për të cilin kishte nevojë Mevlana. Ai e kishte kuptuar me kohë se Shemsi kishte një mision të veçantë në rrugëtimin e tij të vështirë. Gjithashtu e dinte shumë mirë se Shemsi po e priste një rast të tillë, sepse ai i kishte folur që në fillim Baba Zamanit për qëllimin e tij dhe lutjet që i bënte Zotit për një shok, ashtu si thoshte ai, të barabartë me veten. Dhe me të marrë njoftimin nga Baba Zamani, Shemsi niset për në Konja.

Mevlana, duke ushqyer gjithnjë idenë dhe dëshirën për të plotësuar brenda vetes boshllëkun shpirtëror që po e mundonte, në vitin 1244 rastis një dervish endacak i quajtur Shemsuddin Tebrizi. Takim si ky ndodh njëherë në jetë. Për Mevlanën, njëherë në 38 vjet. Këtë dervish me pamje të çuditshme, Mevlana e rroku me dashuri të madhe. Me lutje e përgjërime, e ftoi Shemsin në shtëpinë e tij dhe kuvendonte me të ditë e natë. Vetëm me të rrinte, me askënd tjetër nuk shihej e nuk takohej. Mësimet, predikimet dhe medresenë i braktisi. U largua nga shoqëria dhe filloi të shëtiste fushave, bashkë me dervishin, duke biseduar gjithnjë për njohuritë e brendshme dhe frymën mistike spirituale. Mevlana nuk i hiqte nga duart librat e të atit. Ai e donte shumë divanin e Mutenebbiut[2] dhe përparonte me Mesnevitë e Senait[3] dhe Attarit[4]. Mirëpo këto ishin librat dhe fjalët e të tjerëve. Shemsi nuk duronte që Mevlana të flasë me fjalët e të tjerëve dhe të merrej me librat e tyre, sepse e shihte mirë potencialin shpirtëror që ai kishte. Mevlana ishte si një vullkan gati në shpërthim, prej të cilit njerëzit mund të përfitonin më shumë. Mjafton që ai t’i kthehej vetvetes dhe të dëgjonte zërin e zemrës. Shemsi ushtroi mbi Mevlanën një efekt të fuqishëm dhe transformues. Ai e shkëputi Mevlanën nga admiruesit, pastaj nga paria sunduese dhe e bashkoi atë me njerëzit e thjeshtë. Me besimin se çdo “idhull” që qëndron mes njeriut dhe Zotit duhet shkatërruar, përfshi famën, pasurinë, shtresat shoqërore, etj. Shemsi ia preu Mevlanës të gjitha lidhjet me jetën që ai njihte më parë. Pas një shoqërimi që vazhdoi me muaj në këtë mënyrë, Mevlana ndryshoi. Tashmë kishte veshur pelerinën e sufizmit dhe recitonte poezi, i dhënë në ashkun ose pasionin mistik. Në një nga bisedat me Shemsin, Mevlana kuptoi se sufistët nuk i motivon as frika e ndëshkimit në ferr, as dëshira e shpërblimit në parajsë. Ata e duan Zotin thjesht sepse e duan, pastër dhe thjesht, pa kushte dhe pa pretendime. Dashuria është arsyeja. Dashuria është qëllimi. Kur e do Zotin kaq shumë, kur e do secilën nga krijesat e Tij vetëm për shkak të Tij dhe vetëm falë Tij, pjesët e dukshme thjesht treten në ajër. Duke u nisur nga kjo pikë, nuk ekziston më fjala ‘unë’. Gjithçka që mund të jesh atëherë është një zero aq e madhe saqë mbulon të gjithë qenien tënde. Mevlana tregon: “Që kur u fut Shemsi në jetët tona, njerëzit më pyesnin se çfarë më duket kaq e veçantë tek ai. Po nuk kam si të përgjigjem. Në fund të fundit, ata që bëjnë pyetje janë ata që nuk e kuptojnë, sepse kush e kupton nuk bën pyetje të tilla. Si mund t’ua shpjegoj dhe si t’ua mbush mendjen familjes, miqve dhe nxënësve të mi që të kuptojnë të veçantën e Shemsi Tebrizit?! A ka ndonjë mënyrë për ta kapur kuptimin e dashurisë pa rënë së pari në dashuri? Ajo vetëm jetohet. Dashuria nuk mund të shpjegohet, por ajo i shpjegon të gjitha”.

Në një kohë fanatizmi të thellë dhe përplasjesh, Mevlana mbështeste spiritualitetin universal, u hapte dyert njerëzve nga çdo lloj shtrese. Në vend të një xhihadi të orientuar nga jashtë, të përkufizuar si luftë kundër mohuesve, ai mbështeste xhihadin e orientuar nga brenda, qëllimi i të cilit ishte beteja kundër sundimit të egos. Jo të gjithë i mbështetën këto ide, njësoj siç ndodh kur jo të gjithë njerëzit i hapin zemrat për dashurinë. Kur e do aq shumë dikë, pret që edhe të tjerët ta duan njësoj, duke iu bashkuar gëzimit e ngazëllimit tënd. Kur ajo nuk ndodh, habitesh, pastaj ndihesh i fyer e i tradhtuar. Kështu ndodhi me ata të dy. Lidhja e fuqishme shpirtërore mes Shemsit dhe Mevlanës u bë shënjestër zërash, talljesh dhe sulmesh. I keqkuptuan, i patën zili, i fyen dhe së fundi, edhe më të afërtit i tradhtuan. Atëherë, Shemsi, të cilit i ishte thyer zemra nga fjalët dhe sjelljet e tyre, një ditë prej ditësh u largua papritmas nga sytë dhe ashtu i dëshpëruar, në vitin 1245, iku në Sham.

Kthimi i Shemsit

I biri e Mevlanës, Sulltan Veledi, thotë në librin e tij se miqësia e Mevlanës me Shemsin i ngjason shoqërisë së Hz. Musës me Hizrin. Hz. Musa a.s. megjithëse ishte profet, pati një kohë kur kërkonte një shoqërues shpirtëror, që t’i hapte “syrin e tretë”. Dhe ky shoqërues doli se ishte Hizri, ngushëlluesi i të shtypurve dhe të përjashtuarve. Shoqëria e shkurtër me Hizrin ishte një përvojë që ndikoi shumë tek Hz. Musaja gjatë gjithë jetës. Njësoj si kjo, edhe Mevlana e ndjente nevojën e Shemsit. Këtë miqësi njerëzit e thjeshtë nuk e kuptojnë, por në fakt në të përfshihet mençuria më e thellë.

Ata që shpresonin se pas ikjes së Shemsit, Mevlana do të kthehej në gjendjen e mëparshme, që do të bëhej ai i cili kishte qenë më parë, u gabuan! Qëllimi për të cilin u përpoqën njerëzit ta ndanin Mevlanën nga dervishi, ishte që ta kishin për veten e tyre, por përsëri kjo masë nuk dha asnjë fryt, sepse Mevlana, jo vetëm që nuk iu afrohej atyre, por si i dërrmuar shpirtërisht dhe si një i dashuruar, e kërkonte Shemsin andej këndej, recitonte poezi dhe nuk e zinte vendi. Sado që ata e larguan dervishin prej tij, dashuria spirituale midis tyre ishte aq e madhe, sa nuk mund të rrinin të ndarë nga njëri-tjetri.

Atëherë ndjekësit u bindën se kishin vepruar gabim dhe i kërkuan ndjesë Mevlanës. Ai e pranoi ndjesën e tyre. Dhe kur pas 15 muajsh, më në fund, mori lajmin se Shemsi ndodhej në Damask, e dërgoi të birin, Sulltan Veledin, së bashku me disa të afërm, për ta ftuar në Konja. Djali arriti ta gjejë dhe pas shumë lutjesh, mundi ta sjellë përsëri në Konja. Kthimi në Konja i Shemsit, të ndezur nga ndjenjat e dashurisë dhe miqësisë, e gëzoi jashtëzakonisht Mevlanën. Studentët e Mevlanës i kërkuan falje Shemsit dhe ai i fali. Çdo ditë dikush e ftonte Shemsin me Mevlanën diku. Pothuajse të gjithë përpiqeshin, me sa kishin mundësi, të shtronin gosti për ta. Por kjo gjendje nuk vazhdoi gjatë. Si për të kompensuar kohët e humbura, Mevlana u mbyll përsëri disa herë të tjera në kuvend kokë më kokë me Shemsin. Nisën përsëri thashethemet kundër tij. Në këtë intrigë të dytë, shumë më të ashpër se ajo e para, u përzije edhe djali i dytë i Mevlanës, Alaeddin Çelebiu. Në vitin 1247, një grup i përbërë nga studentët dhe të afërmit e Mevlanës u hodhën në veprim për ta zhdukur Shemsin. Kur dikush e njoftoi Shemsin për komplotin që kishin ngritur për të, Shemsi i ktheu këtë përgjigje: “Bota është e ndërtuar mbi parimet e të ndërsjellave. Mos ki frikë nga komplotet, mashtrimet apo dredhitë e të tjerëve. Nëse dikush po ngre një kurth, mbaj mend që edhe Zoti po ngre kurthin e tij. ‘Allahu është planifikuesi më i mirë’[5]. As edhe një gjethe nuk bie nga pema pa dijeninë e Zotit. Besoje pa pikën e dyshimit këtë. Çfarëdo që bën Zoti, e bën për mrekulli”. Shemsi e kuptoi urrejtjen që kishte mbërthyer një grup njerëzish, u mërzit shumë dhe u zhduk fare nga sytë e tyre. Askush nuk e mori vesh se ku shkoi, sepse nuk la asnjë gjurmë. Këtu u përhap fjala se dervishin e vrau djali tjetër i Mevlanës, Alauddini, por vëllai i tij, Veledi, në librin e vet e përgënjeshtron kategorikisht këtë gjë. Zhdukja e dytë dhe e papritur e Shemsit, ndodhur në vitin 1247, ka mbetur një pikëpyetje deri në ditët tona.

Mevlana pas zhdukjes së Shemsit

Zhdukja e papritur e Shemsit e çorientoi Mevlanën. Vetë ai shkoi në Sham dhe shëtiti lagje më lagje duke e kërkuar Shemsin shtëpi më shtëpi, por më kot. Ky kërkim zgjati gati dy vjet dhe pastaj Mevlana filloi ta pranojë këtë gjendje. Ai e kuptoi që ndarja përgjithmonë nga Shemsi ishte një sprovë, apo një hap tjetër që duhet të ndërmerrte në rrugëtimin e tij drejt Zotit. Mevlana e dinte mirë se çdo gjë që ndodh, pavarësisht e vogël apo e madhe, dhe çdo vështirësi që del përpara, është pjesë e një plani hyjnor që punon në këtë drejtim. Nuk ka asgjë rastësore në kaderin e Zotit. Nuk qe rastësi as kur Shemsi i Tebrizit i doli përpara në 1244. Pavarësisht kësaj, ai natë e ditë recitonte poezi, s’e zinte vendi, s’gjente dot prehje e qetësi asnjë çast. Shumicën e vargjeve të Divanit të Madh prej afro 40 mijë vargjesh, e përbëjnë ato të recituara pikërisht në këtë gjendje shpirtërore. Për nderin e Shemsi Tebrizit, Mevlana filloi të shkruajë poezi mistike, të cilat të grumbulluara së bashku përbëjnë divanin e madh. Kësaj vepre nuk i vuri emrin e vet, por përdori në çdo gazel emrin e udhëheqësit shpirtëror, Shemsi Tebrizit. Ndërsa, kur me ndikimin e Shemsit, Mevlana arriti në një pozitë të lartë shpirtërore, filloi të shkruajë “Mesnevinë”, e cila nga pikëpamja mistike, njihet si një kryevepër.

Në 23 vitet e fundit, pas zhdukjes së Shemsit, Mevlana vazhdoi të mos merrej me nxënësit dhe këtë detyrë ia ngarkoi miqve të tij të formuar në pikëpamje shpirtërore. Në fillim argjendarit Salahuddinit dhe me vdekjen e tij, këtë detyrë ia ngarkoi kryetarit të fisit Ahi, Husameddin Çelebiut.

Mevlana ndërron jetë

Nga fundi i vitit 1273, Mevlana u sëmur rëndë dhe zuri shtratin. Doktorët nuk mundën t’ia ulnin dot temperaturën dhe as nuk mundën t’ia përcaktonin diagnozën. Në fakt, vet ai nuk kishte dëshirë më të jetonte. Këtë gjë e kishin vënë re edhe mjekët, të cilët dalëngadalë po i humbnin edhe shpresat. Të gjithë njerëzit e qytetit të Konjës prisnin të shqetësuar, ndërkohë që Mevlana ishte i kënaqur në gjendjen e vet. Një ditë, shejh Sadreddin Konevi[6] i vjen për vizitë dhe kur i uron shëndet, ai i thotë: “Tashmë shërimi dhe shëndeti qoftë i mbarë për ju, ndërmjet dashuruesit dhe të dashuruarit ka mbetur shumë pak”. Edhe kur të tjerët vinin dhe i uronin jetë e shëndet, atij nuk i vinte mirë. Një herë kur gruaja e vet i thotë: – Ah sikur të jetoje nja 400 vjet dhe ta mbushje botën me dritat e së vërtetës, ai i përgjigjet: “Po pse, Firauna apo Nemruta jemi ne që të kërkojmë jetë të gjatë?! Ne nuk kemi ardhur në burgun e botës për të jetuar gjatë. Dëshira jonë është që një orë e më parë të mbërrijmë në kuvendin e Profetit a.s.”

Para se të ndërronte jetë Mevlana i la këto porosi atyre që kishte përreth: “Frikësojuni Allahut kudo që të ndodheni. Ju porosis të hani pak, të flini pak, të flisni pak, të ruheni nga mëkatet, të vazhdoni me namaz dhe agjërim, të shmangeni gjithmonë nga dëshirat trupore, të tregoheni të duruar ndaj mundimeve të njerëzve, të qëndroni me njerëz të mirë e të mëdhenj nga shpirti, si dhe të qëndroni larg njerëzve të ulët. Më i dobishmi prej njerëzve është ai që u sjell dobi atyre, ndërsa më e dobishmja e fjalëve është ajo që është e paktë dhe e saktë. Lavdërimi i përket vetëm Allahut. Paqe njerëzve të teuhidit”.

Varrimi i Mevlanës

Kur u dëgjua lajmi për vdekjen e Mevlanës, e gjithë Konja u ngrit në këmbë. Të gjithë, i madh e i vogël, fshatarë, qytetarë, grekë, hebrenj, turq… vrapuan në xhenazen e tij. Sipas porosisë së lënë nga Mevlana, namazin e tij të xhenazes do ta falte shejh Sadreddin Koneviu. Por kur këtij të fundit i ra të fikët, pak para namazit, atëherë faljen e drejtoi njëri prej dijetarëve të mëdhenj të asaj kohe, Kadi Siraxhedin Urmeviu. Përveç myslimanëve, në varrimin e tij morën pjesë edhe njerëz të besimeve të tjera. U mblodh një turmë shumë e madhe saqë myslimanët kërkuan që njerëzit e besimeve të tjera të shpërndaheshin. Mirëpo jomyslimanët dolën kundër kësaj kërkese duke thënë: “Nga fjalët e tij ne kuptuam të vërtetat për Musanë, Isanë dhe të gjithë profetët e tjerë…” Dhe: “Mevlana është si buka. A ka njeri që të mos ketë nevojë për bukë? A keni parë ndonjë të uritur që të ikë nga buka?!” Pas namazit të xhenazes, trupi i Mevlanës u varros pranë të atit, në Konja, në vendin e quajtur Trëndafilishte. Në Kubenë e Gjelbër, ku është varrosur Mevlana, qëndron i shkruar ky epitaf: “Kur të vdes, mos e kërkoni varrin në tokë, por e gjeni atë në zemrat e njerëzve”.

Disa thënie të përzgjedhura të Mevlanës

Eja, eja. Kushdo që të jesh, përsëri eja!

Edhe po të jesh mohues, zjarradhurues apo idhujtar, përsëri eja!

Selia jonë nuk është seli e pesimizmit!

Edhe njëqind herë ta kesh prishur pendimin, përsëri eja!

Bëhu si ujëvarë në bujari dhe ndihmë!

Bëhu si diell në dhembshuri dhe mëshirë!

Bëhu si natë për t’i mbuluar të metat e të tjerëve!

Bëhu si i vdekur në nervozizëm dhe zemërim!

Bëhu si dhé në thjeshtësi dhe përulësi!

Bëhu si det në mirëkuptim!

Ose duku ashtu si je, ose bëhu ashtu si dukesh!

Prej dashurisë ndaj trëndafilit, do i gëlltis gjembat.
Dashuria nuk është në epërsi, në aftësi, në dituri, në fletore, në faqet e librave. A nuk bëjnë njerëzit thashetheme? Ajo rrugë nuk mund të jetë rruga e të dashuruarve.

Jo vetëm ata që flasin të njëjtën gjuhë, por edhe ata që ndajnë të njëjtat ndjenja e kuptojnë njëri-tjetrin.

Fillo një projekt të madh, pa mend, si Nuhu[7] (nga syri i të tjerëve) dhe do ta shihni se njerëzit do si do prapë do të flasin për ju, në të mirë dhe në të keq. A duhet të më shqetësojë kjo?! Asnjëherë. Le të shqetësohen ata që humbin kohën duke më gjykuar mua.
Detyra juaj nuk është që të kërkoni dashuri, detyra juaj është të jepni dashuri. Vetëm atëherë do të shihni se si do të largohen pengesat në rrugën tuaj, askush nuk mundet ta injorojë dashurinë për shumë gjatë. Përmes dashurisë gjithçka që është e hidhur do të bëhet e ëmbël, përmes dashurisë gjithçka që është e bakrit do të bëhet prej ari, përmes dashurisë e gjithë dhimbja do të kthehet në melhem.
Vazhdoni e gërmoni në zemrën tuaj. Dhe mos harroni, kur dikush godet një qilim, goditjet nuk janë kundër qilimit, por kundër pluhurit në të.
Nëse fjalët dalin nga zemra, ato do të hyjnë në zemër.
Duke bërë si më thanë të tjerët, u verbova. Duke shkuar ku të tjerët më kërkonin, humba. Më pas u largova prej të gjithëve, edhe prej vetes. Kështu i gjeta të gjithë, edhe veten.
Mos vajto. Çdo gjë që ti humbet, të vjen përsëri në një tjetër formë.
Kur i bën gjërat nga shpirti, ndien një lumë që lëviz brenda teje, gëzimin.
Mos u kënaq me histori, se si gjërat kanë ndodhur me të tjerët. Shpalos mitin tënd.
Injoroji ata që të bëjnë të ndjesh frikë dhe trishtim, që të degradojnë e të shpien drejt sëmundjes e vdekjes.
Atje ku ka rrënoja, ka edhe shpresë për një thesar.
Gjithçka në univers është brenda teje. Kërkoje gjithçka nga vetja.
Kur kryen një gjynah menjëherë pendohu. Njeriu nuk mbytet kur bie në ujë, por kur nuk del prej tij.
Në këtë botë, sprova jote është ajo çfarë dëshiron më shumë.
Sa bukur e shpjegojnë flokët e dëborës mundësinë e bashkëudhëtimit pa dëmtuar njëri-tjetrin.
Njeriu, ose duhet të ketë fjalë për të thënë, ose moral për të heshtur.
Injoranti i ngjanë punës së daulles. Zhurmë ka shumë, por brenda është bosh.
Njeriu me moral hesht prej moralit të tij, i pamoralshmi kujton se ishte ai që e bëri të heshtte.
Mos e gjyko të kaluarën e askujt, mos harro se edhe elmazi, përpara se të përpunohej, ishte një copë qymyr.
Mos e harro kurrë këtë o bir; drejtësia është një pasuri e shtrenjtë, nuk gjendet kurrë te njerëzit e lirë.

[1]. Ebu Daud, nr. 4918.

[2]. Ebu Tajib Mutenebbiu është një nga emrat më të rëndësishëm në poezinë arabe që ka jetuar në shekullin e 10.

[3]. Hakim Senai është një poet dhe sufist pers që ka jetuar në shekullin 12. Ai është themeluesi i stilistikës së mesnevisë mistike perse.

[4]. Feriduddin Attari është një poet dhe sufist i njohur pers që ka jetuar në shekullin 12. Ai njihet edhe si doktor e farmacist.

[5] Kur’an, El-Enfal, 8:30

[6]. Sadreddin Konevi është një sufist i madh, nxënës dhe pasues i shejhut Muhyiddin Arabiut. Ai është themelues i misticizmit teorik dhe ka jetuar në të njëjtën kohë dhe në të njëjtin qytet me Mevlanën.

[7]. Profeti Nuh (a.s.), kur po ndërtonte një varkë në tokë, të gjithë filluan ta quanin të marrë, sepse kujtonin se përmbytja që Hz. Nuhu i paralajmëroi më përpara, nuk do të ndodhte.

Literatura

Abdulbaki Gölpınarlı, Mevlana Celaleddin, İstanbul 1959.

Abdullah Hamiti-Urata Agagjyshi, Interpretimi i këngës ‘Neji’ te Mevlana Xhelaluddin Rumi.

Ahmed Eflaki, Ariflerin Menkıbeleri, çev. Tahsin Yazıcı, İstanbul 1986.

Annemarie Schimmel, Ben Rüzgarım Sen Ateş/ Mevlana Celaleddin Rumi’nin Hayatı ve Eseri, çev. Senail Özkan, İstanbul 2000.

Bediüzzaman Füruzanfer, Mevlana Celaleddin, çev. Feridun Nafiz Uzluk, İstanbul 1986.

Cihan Okuyucu, Mevlana, İzmir 2007.

Elif Shafak, Dyzet rregullat e dashurisë, Përktheu Taulant Hatia, Tiranë 2011.

Feridun b. Ahmed Sipehsalar, Mevlana ve Etrafındakiler (Risale), çev: Tahsin Yazıcı, İstanbul 1977.

Irene Melikoff, Batı Humanizmasının Karşısında Mevlâna’nın Humanizması, Mevlana: Yirmi Altı Bilim Adamının Mevlana Üzerine Araştırmaları (Haz. Feyzi Halıcı), Konya 1983.

Mehmet Önder-İsmet Binark-Nejat Sefercioğlu, Mevlana Bibliyografyası, Ankara 1974.

Menduh Bamja, Mevlana, poet i dashurisë, Referatë, 2013

Mevlana Xhelaleddin Rumi, Fihi ma Fih, Çev. Meliha Ülker Tarıkahya, 1954.

Mevlana Xhelaleddin Rumi, Mecalis-i Seba, Türkçesi M. Hulusi, İstanbul 2001.

Mevlana Xhelaleddin Rumi, Poezi të zgjedhura nga Divan-i Shamsi Tabrizi, përktheu Baba Qazim Bakalli, përshtati në shqipen e sotme nga Vehap Shita, Tiranë 2011.

Mevlana Xhelaleddin Rumi, Poezi të zgjedhura nga Masnavi Ma’navi, Shqipëroi Dhori Qiriazi, Tiranë 2007.

Mevlana Xhelaleddin Rumi, Mesnevi, Shqipëroi Mithat Hoxha, Shkup 2010.

Nexhat Ibrahimi, Mevlana Xhelaludin Rumiu, Referat, 2011.

Nurettin Topçu, islam ve insan/mevlana ve tasavvuf, İstanbul 1998.

Reşat Öngören, Mevlana Celaleddin Rumi, DVİA, 2004.

Said Türkoğlu, Aşk Yolcusu/ Mevlana ile Aşka Yolculuk, İstanbul 2008.

Sultan Veled, İbtidaname, çev. Abdulbaki Gölpınarlı, Konya 2001.

Şefik Can, Mevlana/ Hayatı Şahsiyeti Fikirleri, İstanbul, 1995.

Şems-i Tebrizi, Makalat (Konuşmalar) çev. M. Nuri Gencosman, İstanbul 1974.

Vahit Göktaş, Mevlana-Şems Münasebetinde İnsan-ı Maşuk Felsefesi, Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, Ankara 2005.

* Artikull i botuar në revistën shkencore “Zani i Naltë”, tetor, nëntor, dhjetor 2018, nr. 25 (178), fq. 63.